Ызбeкистoн рeспубликaси

Fransiyaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. 
1661 yilda Mazarini vafot etdi va Lyudovik XIV mamlakatni mustaqil idora 
qila boshladi. Aynan uning davrida fransuz absolyutizmi o’zining eng yuqori 
cho’qqisiga chiqdi va «Oltin davr», «Lyudovik XIVning davri» nomlarini oldi. 
Uning davrida markazlashtirish jarayoni jadallashib, qirol xokimiyati yanada 
kuchaydi. Lyudovik XIV ni 54 yillik qirolligining 33 yili urushlar bilan o’tdi, 
ammo bosh maqsad Yevropada gegemonlikka erishishga muvaffaq bo’linmadi. 
To’xtovsiz davom etgan urushlar mamlakatni xonavayron qildi. Mamlakat axolisi 
XVII asr so’ngida 15 million bo’lsa, XVIII asr boshlarida 12 million qoldi. 1701-
1714 yillarda Ispaniya vorisligi uchun bo’lgan urushda, kamizarlar (oq ko’ylaklilar, 
englar) qo’zg’olonlari to’xtagani yo’q.
Mamlakatning iqtisodiy og’ir axvoli burjuaziya, dvoryanlar va 
mexnatkashlarning noroziliklarning kuchayishiga sabab bo’ldi. Iqtidorli iqtisodchi 
Kol’berning urunishlari, Yangi mustamlakalarni egallash uchun tuzilgan savdo 
kompaniyalari xam yordam bermadi. Lyudovik XIV vafotidan so’ng taxtga uning 
nevarasi 5 yoshli Filipp Orleanskiy chiqib, taxtni 8 yil boshqardi. Ammo Yangi 
xukumat xam mamlakatni iqtisodiy krizisdan olib chiqib keta olmadi. XVIII 

---

26 
asrning 40-60 yillarida Fransiya Prussiya tomonidan turib Avstriya bilan (1740-
1748 yillar) urush olib bordi, Angliyaga qarshi 7 yillik urushda (1756-1763 yillar ) 
qatnashdi, bu esa mamlakat axvolini og’irlashtirdi.
Urushlar oqibatida Fransiya Yangi dunyo va Xindistondagi barcha 
mustamlakalaridan maxrum bo’ldi. Fransiya absolyutizmi va uning tushkunlikka 
uchrashi yanada kuchaydi. Agar Lyudovik XIV davri «Davlat mening o’zim» 
usulida davlat boshqarilgan bo’lsa, Lyudovik XV davri «Bizdan so’ng nima bo’lsa 
bo’lar» qabilida davlat boshqarildi. Uning davrida bazmu jamshidlar, tekinxo’r 
saroy aristoqratiyasini saqlash uchun ulkan mablag’lar sarflandi. Shunga qaramay 
XVIII asrning o’rtalaridan Fransiyada sanoat, savdo, qishloq xo’jaligi rivojlandi. 
1790 yili axoli 26 million kishiga yetdi, qishloq axolisi jami axolining 84%ni 
tashkil qilgan edi.
Fransiyadagi ayrim dvoryanlar xo’jalikni kapitalistik asosda yuritish yo’liga 
o’tdilar. Dexqonlarga 40% yerlar senziva (abadiy merosiy mulk) shaklida qarashli 
bo’lib, dexqon bu yerdan keta olmas edi, sen’or uning xaydashi yoki yerdan 
maxrum qilishi mumkin emas edi. Dexqon shaxsan erkin va ko’pdan ko’p qadimgi 
urf-odatlar orqali: (o’lik qo’llar, shampar, natural soliq, cherkov solig’i, yo’l, 
ko’prik solig’i va xokazo ) shaxsan qaram edi. Shunga qaramay Fransiya iqtisodida 
sanoat muxim rol o’ynay boshladi.
Tashqi va ichki savdo rivojlandi, yirik manufakturalar vujudga kela 
boshladi, savdo va sanoatchilar tabaqalarining iqtisodiy, ijtimoiy mavqei kuchaya 
boshladi. Ammo Fransiyada savdo va sanoatining rivojlanishiga absolyutizm, 
imtiyozli qirol manufakturalari, yagona og’irlik va o’lchov birliklarining yo’qligi, 
ichki bojxonalar, umum Fransuz bozorining shakllanmaganligi, feodal tartib 
sarqitlari to’sqinlik qilar edi. XVIII asr ikkinchi yarmida Fransiyada sanoatchilar, 
dvoryanlar, dexqonlar va ishchilarning ommaviy noroziligi kuchayadi. Ular 
imtiyozli tabaqalashtirishni yo’qotishni talab qildilar. 

---

27