Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

20-chizma. Logistikada qo‘llaniladigan tizimlar turi 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
96 
 
                                Logistika  
 
   Chiqadigan    
        
      
 
 
 
                
tizimiga  
 
       
 
 
                                    yo‘nalish                  
    
 Kiradigan 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
 
 
 
 Ichki 
        O‘tkazish   
 
     
           joyi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
        AXB. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     tizimi 
 
 
 
 
 
 
 
 
                  
               
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21-chizma. Logistikada axborotlar to‘plamining turlari 
 
 
Tizimning  kuchayishi  butun  axborot  tizimi  ichida  bo‘lib,  asosan  logistik 
tizimda ma’lum qarorlarni qabul qilishda ko‘rinadi. 
 
 
Nazorat va mulohaza savollari 
 
1. Logistikada axborot tizimlari. 
2. Logistika axborot tizimlarining turlari. 
3. Logistika axborot tizimlarini ko‘rish tamoyillari. 
4. Logistika axborot texnologiyalari. 
5. Qaysi axborot logistika axboroti bilan ta’minlanadi? 
Axborot to’plamini 
bog’lovchi tizimlar 
ko’rinishi 
 
Vеrtikal 
 
Tashqi 
 
      Gorizontal 

---

 
97 
10-bob 
 
XARID QILISH LOGISTIKASI 
 
10.1.  Xarid qilish logistikasining  vazifalari va 
faoliyatlari 
 
     Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  xarid  qilish  logistikasining 
maqsadi,  bu  ishlab  chiqarish    jarayonining materiallarga  bo‘lgan talabini  yuqori 
iqtisodiy    samara  bilan  qondirish   hisoblanadi. Lekin bunga erishish uchun xarid 
logistikisining  oldida  turgan  bir  qator  vazifalarni  bajarish  kerak.  Bu  vazifalarni 
quydagicha guruhlash mumkin:  
-  xomashyo  va  komplekt  mahsulotlarni  ma’lum  bir  muddatda  yetkazish.  O‘z 
muddatidan  ilgari  olingan  mahsulotlar  korxonaning  aylanma  fondiga  qo‘shilishi 
mumkin,  o‘z  muddatidan  kech  olingan  xomashyo  va  materiallar  ishlab chiqarish 
jarayoniga salbiy ta’sir qilishi yoki uning yo‘nalishini o‘zgartirish mumkin;  
-  materiallarning  talab  qilingan  miqdori  bilan  yetkazib  berilgan  miqdorning 
o‘zaro  mos  kelishi  (talab  qilingan  kam  yetkazilgan  mahsulotlar  korxona aylanma 
fondining balansiga salbiy ta’sir qilishi mumkin); 
-  xomashyo  hamda  komplekt  mahsulotlariga  bo‘lgan  talab  sifatini  nazorat 
qilishi. (Talabni qondiruvchi, minimal narxdagi).  
Yuqori  darajadagi  sifatga  ega  bo‘lgan,  talabni  qondiruvchi  materiallarni, 
minimal  narxdagisini  izlash,  xarid  qilish  logistikasining  iqtisodiy  samaradorligi 
asosini tashkil qiladi. Bozorni o‘rganishda, firma oldida turgan asosiy masala narx 
hisoblanadi,  bundan  tashqari  esa  logistika  harajatlari  hisoblanadi.  Ulgurji  xaridor 
uchun  harajatlarning  aniq  hisob  -  kitobi  zarur.  Chunki  materiallarning, 
xomashyoning  aniq  hisob-kitobi  ishlab  chiqarishning  kelajak  strategiyasini 
belgilaydi.  
G‘arb amaliyotida bir necha umumiy qoidalar mavjud bo‘lib, ular faqatgina 
yetkazib  beruvchilar  va  bank  sohasini  yaxshilamay,  balki  korxonaning  raqobat 
kurashida  g‘olib  chiqishini  ham  ta’minlaydi.  Bu  kodeks  hamkorlarning  etik 
me’yorlarini belgilab beradi. 
       Uni  qisqacha  shunday  deyish  mumkin:  muvaffaqiyatli  tayyorgarlik va ishlab 
chiqarish  asosida,  bir  tomondan  ishbilarmonlar  o‘rtasidagi  yaxshi  munosabat 
yotsa,  ikkinchi  tomondan  kreditor  hamda  yetkazib  beruvchilar  bilan  yaxshi 
munosabatlar  yotadi.  Asosiy  e’tiborni  kreditorlarga  qaratish  kerak,  chunki  firma 
faoliyatida  ularning  ishonchi  va  yordam  berishga  tayyorligi  muhim  ahamiyatga 
ega. 
      Yetkazib buruvchilar bilan muomala qilishning bir qancha shartlari mavjud: 
-  yetkazib beruvchilarga, xuddi mujozlardek muomala qilish  kerak; 
-  qiziqishlar umumiyligini  namoyish etishni yoddan chiqarmaslik lozim; 

---

 
98 
-  yetkazib beruvchining o‘z vazifalari bilan tanishtirib berish va  uning faoliyatini 
nazorat qilish zarur. 
-  kelib  chiqishi  mumkin  bo‘lgan  muammolarni  hal  qilishga  ko‘maklashishga 
tayyor bo‘lish kerak; 
-  majburiyatlarni o‘z bo‘yniga olishni nazorat qilish lozim; 
-  ish faoliyatidan yetkazib beruvchining qiziqishlarini e’tiborga olish kerak; 
-  faoliyat doirasida barqaror muloqotni ta’minlash zarur. 
G‘arb  mamlakatlarida  iqtisodiyotning  yangi  sohalari  rivojlanishi,  sanoati 
rivojlangan  mamlakatlarda tovarlar taklifining kengayishi, xomashyo va materiallar 
sohasi  faoliyatini  yanada  qiyinlashtiradi.  Muvaffaqiyatli  savdoni  amalga  oshirish 
uchun  bozorlar  haqida  keng  axborotga  ega  bo‘lish  kerak.  Buning  uchun  bozor 
tadqiqotlari  olib  borilishi  kerak.  Bozor  tadqiqotlarini olib borishda muammoning 
to‘g‘ri  qo‘yilishi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi. Bozorni tadqiq qilish muammosini 
yechishda  eng  sodda  algoritm  korxonaning  axborotlar  bilan  ta’minlanganligida 
o‘z aksini topadi.  (22-chizma).