Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

6-mavzu. Minyeral-xom ashyo resurslaridan oqilona foydalanish muammolari
6.1. Foydali qazilmalardan foydalanishni optimallashtirish

2. 
   O’zbekiston hududidagi foydali qazilmalar va ulardan foydalanish
   

6.3. Foydali qazilmalarning isrof bo’lishi

6.4. Foydali qazilmalardan majmuali foydalanish

6.5. Minyeral resurslarni qazib olish jarayonida ularning atrof-muhitga ta’siri

6.6. Ikkilamchi resurslardan foydalanish

6.1. Foydali qazilmalardan foydalanishni optimallashtirish. Ishlab chiqarish kuchlarining tezkorlik bilan taraqqiy qilayotganligi sanoatni ko’plab minyeral xom-ashyo bilan uzluksiz ta’minlashni taqozo etadi. Bu esa o’z navbatida yer qa’ridan ko’plab foydali qazilma boyliklarni qazib olishga undaydi. Qattiq foydali qazilmalar konlarda turli chuqurlikda joylashganligi tufayli ularni qazib olish jaryonida ko’plab bo’sh tog’ jinslarini yer betiga chiqarish lozim. Buning ustiga rudalarda kyerakli foydali ma’dan juda oz qismni tashkil qilishi mumkin (o’rtacha 0,1% dan 10% gacha). Binobarin, ko’plab bo’sh tog’ jinslari konlar atrofida to’planib boradi. 90-yillarda dunyo bo’yicha yiliga qariyb 150 mlrd.. t. tog’ jinslari qazib olingan, shundan 20 mlrd.. t. si foydali qazilma bo’lgan. Bu raqam XXI boshlariga kelib 4-6 marta ko’payishi taxmin qilinmoqda.

Shu munosabat bilan foydali qazilmalardan oqilona foydalanish muammosi Yer kurrasida tobora jiddiy tus olmoqda, bu borada qazib olish va ularni qayta ishlash texnologiyasiga katta ahamiyat byerilib iqtisodiy jihatdan kamroq chiqim-xarajatlar sarflash ustida keng miqyosda tadqiqot ishlari amalga oshirilmoqda. Mutaxassislarning hisob-kitobicha yer qatlamlaridan olinayotgan ma’danlarning bor yo’g’i-1-5%i ishlab chiqarish uchun mahsulot bo’lib, qolganlari chiqindi hisoblanadi.