Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Biologik resurslardan foydalanish jarayonida vujudga kelgan muammolar. O’simliklarning tuproqni yeroziya va deflyatsiyaga qarshi barqarorligini oshirishda bosh omil, deb baho byerilsa mubolag’a bo’lmasa kyerak. Chunki, o’simlik mavjud bo’lgan joyda suv yoki shamol o’z kuchini ko’rsata olmaydi. O’simlik qoplami tuproqqa chuqur kirib borgan sari uni yuvilish, surilish va o’yilish jarayonlaridan saqlaydi. Barglari, novdalari va poyalari, xullas barcha tanasi bilan yog’in-sochinning asosiy qismini qabul qiladi va tuproqqa nam kam tushadi, shamol vaqtida esa uning yo’nalishiga ro’para bo’lib, uning kuchini ancha qirqadi. Agar o’simlik siyrak yoki butunlay mavjud bo’lmagan sharoitda yeroziya, deflyatsiya, surilma, sel, garmsel kabi noxush hodisalar tabiiy komplekslarga jiddiy zarar etkazadi (4-chizma). Eng dahshatlisi tuproq usti yuvilishi va u qulay sharoitlarda jar yeroziyasiga o’tib ketishi tabiatda ko’p kuzatiladi. Qiya tog’ yonbag’irlarida lyossimon yotqiziqlar yoki lyoss qoplami yog’in-sochin vaqtida namga bo’kishi natijasida og’irlik massasi bir necha barobar ortib ketadi va mazkur yotqiziqlar ostida suv o’tkazmaydigan, qumtosh yoki namga chidamli boshqa jinslar, qiyalik ustida bir necha 10 yoki 100 m. ga surilib tushadi. Bu hodisa katta hududlarda sekin-asta, ba’zan bir zumda ro’y byerishi mumkin. Surilgan hududda yoki uning oldida qishloq, chorva fyermasi, avtomobil yo’li, biror korxona va boshqa xo’jalik ob’ektlari joylashgan bo’lishi mumkin. Buning oqibatida

surilgan grunt massivi chuqur va keng yoriqlarga ajralib ketadi va o’z yo’lida uchragan barcha inshootlarni yakson qiladi. To’satdan bo’lgan bunday nohush xodisalarning iqtisodiy zarari va oqibatlari bir necha yuz minglab so’m bilan hisoblanadi.

Sabablar: Oqibatlar:

Haddan tashqari mol boqish		Yaylovlar mahsuldorligining kamayishi
Chala mol boqish		Yaylovlarning begona o’tlar bilan boyishi
O’simlikning tuyoq ostida ezilishi		Em-xashak bop o’tlar yo’qolishi
Daraxt va butalarni qirqish		Yaylovlar maydoni qisqarishi
Pichanni noto’g’ri o’rish		Biomassa o’zgarishi
Yaylovlarga dam byermaslik		Daraxt va butalar kasallanishi
Texnogen ta’sir		Qurishi
Qum bosish		Tuproq ustini mox qoplashi
O’t tushish		Daraxtlarning uchlari qurishi
Suv bosish		O’rmonlarning zichligi kamayishi
Grunt suvlari sathi tushib ketishi		O’simliklarning antropogen suktsessiyasi kuchayishi
Tuproqda tuz to’planish		Daraxtli tuqay o’rnida butazorlar kengayishi
Suv bilan ta’minlashni to’xtashi		Deflyatsiyaning kuchayishi, turli qum relef shakllarining vujudga kelishi
Sho’r suv bilan sug’orish		Yonbag’irlarda surilma, yeroziya, sel va boshqa hodisalar rivojlanishi
“Ishqorli” yog’inlar ta’siri		Daryo, kanal va suv omborlari qirg’oqlarining yuvilishi, o’pirilishi
Oqava suvlar ta’siri		Ekinzorlarni qum bosishi, mevali daraxtlarning sinishi, yosh nihollarni payhon bo’lishi
Atmosfyera havosining ifloslanish ta’siri		Cho’llanishi
O’simlik holati monitoringi yo’qligi
Qurg’oqchilik