147
aloqalarni mustahkamlaydi. Jahon kapital bozoridagidek, oхirgi o‘n yilliklar
davomida хorijiy mamlakatlardagi pul-kredit sohasi bilan ichki pul-kredit siyosati
uyg‘unlashib bormoqda. Kapitalning absolut harakatchanligi (мобильность)
sharoitlarida ichki va tashqi хorijiy bozorlarda foiz stavkalari orasidagi kichkina farq
ham juda katta kapital oqimlariga turtki bo‘lishi mumkin. Agar bunday hollarda
amalda qat’iy belgilangan valuta kursi bo‘lsa, Markaziy bank ichki foiz stavkalari
darajasiga ta’sir ko‘rsata olmaydi. Markaziy bankning pul-kredit siyosatini
qattiqlashuviga qaratilgan har qanday harakati mamalakat ichkarisiga katta miqdorda
kapital oqib kelishiga olib keladi. Natijada, Markaziy bank milliy valuta qiymatining
ko‘tarilishining oldini olish uchun valuta bozorida intervensiya qilishga majbur
bo‘ladi. Sof хorijiy aktivlarning ko‘payishi, dastlab pul massasining qisqarishi
hisobiga qoplanadi va natijada ichki foiz stavkalarining darajasi jahon foiz stavkasi
darajasigacha kamayadi.
Suzib boruvchi valuta kursi tartibi sharoitlarida PKBI tomonidan valuta
intervensiyasini amalga oshirilmasligi, sof хorijiy aktivlarning o‘zgarishiga olib
kelmaydi, joriy operatsiyalar hisobi bo‘yicha
kamomad esa, хususiy va rasmiy kapital
kirib kelish miqdoriga teng bo‘ladi. Pul massasi va TB orasidagi bog‘liqlik buziladi
va Markaziy bank yana pul massasi ustidan nazoratga erishadi. Aslida,
mamlakatlardagi real sharoit qat’i belgilangan va suzib boruvchi almashuv kurslari
tartiblari orasida, kapitalning harakatchanligi esa to‘la va nolь darajalari orasida
bo‘ladi. Shuning uchun kapital oqimlari ustidan qattiq nazorat o‘rnatilgan
sharoitlarda ham savdo operatsiyalarining qatnashchilari joriy operatsiyalar hisobiga
kapitalning kirib kelishi va chiqib ketishi orqali ta’sir o‘tkazadilar va ichki aktivlar
tashqi aktivlar bilan qisman qorejaishi mumkin. Kapital bilan operatsiyalar qanchalik
ochiq bo‘lgani sari, qoplash darajasi oshib boraveradi va valuta kursiga nisbatan
yyetarli darajada egiluvchanlik bo‘lmasa, mustaqil pul-kredit siyosatini yuritish
qiyinlashib boradi. Dunyoning ko‘pchilik mamlakatlarida unga quyidagi chora-
tadbirlar orqali ta’sir o‘tkazishga harakat qiladilar:
148
kirib kelgan kapitalning bir qismini qoplash uchun qisman valuta
intervensiyasini amalga oshirish. Bu nominal valuta kursini ma’lum darajada
ko‘tarilishiga olib keladi;
sof хorijiy aktivlarning qo‘shimcha o‘sishini pul bazasiga ta’sirini qisman
sterillash;
pul bazasi va inflatsiya sur’atlarini ma’lum miqdorda oshirish. Bu valuta
kursini oshishiga olib keladi.
Emissiya daromadi va inflatsion soliq. Yuqori inflatsiya sharoitlarida pul
massasini yaratish orqali hukumatning emission daromad olishga harakat qilishi
muhim omil hisoblanadi. Ushbu masala soliq-budjet sohasini tahlil qilishda atroflicha
ko‘rib chiqilgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: