Ызбекистон Республикаси =ишло= ва сув хыжалиги вазирлиги

1.Машғулот. 
Ток илдизининг морфологик ва анатомик тузилиши. 
 
Машғулот мақсади. Ток илдизининг морфологик ва анатомик 
тузилишини ўрганиш ҳамда уруғдан ёки қаламчадан етиштирилган 
кўчатларнинг илдиз системасини фарқ қилиш ҳусусиятлари билан 
танишиш. 
Умумий маълумот. Ток илдизларининг морфологик тузилиши 
маълум даражада унинг кўпайиш усулларига боғлиқ. Уруғдан 
кўпайтирганда уруғнинг дастлабки илдизчасидан ўқ илдиз ҳосил бўлади. 
Тупроқда намлик етарли бўлганда бу ўқ илдизлар бир неча кундан кейин 
шохлай бошлайди ва ундан биринчи тартиб ён илдизлар, улардан эса 
иккинчи тартиб илдизлар, сўнгра шунга мувофиқ учинчи тартиб илдизлар, 
улардан қисқа тўртинчи тартиб илдизлар ва кейинги тартиб илдизлар 
чиқади. Уруғ кўчатининг ер остки қисми бутунлай илдизлардан иборат. 
Агарда ток қаламдан кўпайтирилса, қаламчанинг тупроқ ичидаги 
қисмидаги ҳар бир бўғимдан ва камроқ миқдорда бўғимлар орасидан 
илдизлар ўсиб чиқади. Бундай илдизлар қўшимча (адвентив) илдизлар 
дейилади. Уруғ кўчатлар илдизи бу билан фарқ қилади. Шунингдек, 
қаламчалардан етиштирилган кўчат – токнинг ер остки пояси ва илдизи 
бўлади. 
Ерга экилган ток қаламчасидан одатда уч гуруҳ илдиз бўлади: 
1. 
Юза, яъни шудринг шимувчи илдизлар тупроқнинг устки 10-15 
см қатламида жойлашган; 
2. 
Ён илдизлар, булар қаламчанинг ўрта қисмидан, асосан унинг 
бўғинларидан ўсиб чиқади; 
3. 
Асосий ёки бош илдизлар, булар қаламчанинг энг остки қисмидан 
пайдо бўлади; 
Тузилиши ва бажарадиган функцияларига қараб, илдизлар асосий ва 
майда илдизларга бўлинади. Булар қўйидаги вазифаларни бажаради: 
ўсимликнинг ер устки қисмини мустаҳкам ушлаб туриш, тупроқдаги сув 
ва унда эриган озиқ моддаларни сўриб олишдан ҳамда бу озиқ моддаларни 
ер устки қисмига ўтказишдан, шунингдек, баъзи органик моддаларни 
синтез қилади, запас озиқ моддаларни ўзида сақлайди ва тупроқ билан 
ўсимлик ўртасидаги мураккаб муносабатни амалга ошириб туради. 
4 

---

Барча хил илдизлар қуйидаги қисмлардан иборат: (1-расм).