|
Nikohning diniy jihatlari
Ma’lumki, oila va nikoh masalalari xalqimizning milliy
qadriyatlari ko‘p asrlardan beri Islom qadriyatlari bilan chambarchas
bog‘lanib, bir-biriga singib ketgan. Islom oilaning pokligi, jipsligi,
osoyishtaligiga e’tibor bilan qarab kelgan. U oilaning bosh
muammosi sanalmish nikohni inson munosabatlari ichida eng
muqaddasi deb hisoblaydi. Shunday ekan, ota-bobolarimiz
ulug‘lagan odamiylik, ma’rifat, poklik dini bo‘lgan islomning
jamiyatni ruhiy-ahloqiy jihatdan sog‘lomlashtirish borasidagi
ta’limoti, xususan, uning uzviy qismlaridan bo‘lgan oila tarbiyasiga
oid qarashlarini chuqur o‘zlashtirish, o‘z kelajagini qurishga bel
bog‘lagan har bir kishiga har tomonlama kamolga yetgan avlodni
vujudga keltirishga yordam beradi. Islom shariati qoidalarida ayol
kishi avvalo ayolligini – ibo-hayosini, nazokatini, odobu hulqini, o‘z
salomatligini asrash zarurligi, u birinchi navbatda ona ekanligi, ya’ni,
hayot manbai hisoblanishi uqtiriladi, jumladan, Niso surasida ayol
beqiyos ulug‘langan.
Qur’on va hadislarga tayangan holda shariat qonunlari oila va
jamiyat, mol-mulkka egalik, jinoyat huquqi, xazina-soliq va
moliyaviy tartib va hokazolarni boshqaradi. Shariat so‘zi aslida
arabchadan olingan bo‘lib, uning lug‘aviy ma’nosi to‘g‘ri yo‘l, ilohiy
yo‘l, qonunchilik, demakdir. Shariat xukmlarini bilib olish, har bir
mo‘min musulmon uchun farz hisoblanadi
1
. Shariat musulmonlar-
ning huquqiy hayotidan tashqari ularning ahloqiy va diniy marosim
talablarining majmuini ham o‘z ichiga oladi. Shariat jazoga nisbatan
o‘z yo‘l-yo‘riq dasturlarining butun qahru g‘azabini, axloqi
buzuqlarni va gunoh hisoblanadigan hatti-harakatlarni keskin bartaraf
etishga qaratgan. Shariat zo‘ravonlik, zino va o‘g‘rilikka qarshi
1
Ahmad Hoji Maksudiy “Shariat hukmlari”. -T.: 1990. 2-bet.
513
shafqatsiz jazo berish choralarini ham belgilaydi. Misol uchun,
Shariat qonun-qoidasiga ko‘ra zino qilishda ayblangan ayol
toshbo‘ron qilingan yoki sochidan otning dumiga bog‘lanib sahroga
haydab yuborilgan.
Nikoh – oila huquqiy munosabatlari Qur’oni Karim hamda
shariat va odat qoidalari bilan tartibga solingan. Odat huquqida turli
tushunchalar, masalan “Baranta”, ya’ni kelinning ota-onasiga tegishli
bo‘lgan chorva mollarini zo‘ravonlik bilan haydab ketishdir.
“Alengerlik” odat huquqiga asosan, bu beva qolgan ayol erining aka-
ukalaridan biriga yoki uning qarindoshiga erga tegish majburiyatidir.
Bevalik boshlangandan bir yil o‘tgach, mazkur bevaga uylanish
huquqiga ega bo‘lgan nomzod o‘z huquqidan foydalanishga kirishish
mumkin bo‘lgan. Alengerlik odatini bajarishdan bosh tortgan beva
bolalaridan, chorvalaridan, mol-mulkidan mahrum etilib, shundan
keyingina u o‘z xohishi bilan erga tegishi mumkin bo‘lgan. Bu
qoidalar o‘troq aholi o‘rtasida keng tarqalgan.
Musulmon huquqinig hamma sohalari shu bilan birga nikoh,
qon-qarindoshlik, taloq masalalarini qamrab olgan manbalardan biri
“Hidoya”dir
1
. Ushbu asarda islomning qator masalalari bilan huquqiy
va axloqiy me’yorlari, nikoh va oila masalalari bilan bog‘liq bo‘lgan
qoidalar hamda jinoyat va jazoga oid tadbiq etish lozim bo‘ladigan
choralar yoritilgan. Fuqarolik, nikoh va oila va boshka nizoli ishlarni
ko‘rib hal qilishda “Hidoya”dan unumli foydalanishgan. Shariat
izohlar to‘plami “Muxtasar ul- Voqea” (Muxtasarning sharxi) ham
katta e’tiborga ega bo‘lgan. Bu asar Movarounnaxrning turkiy-o‘zbek
tilida so‘zlashuvchi xalqlari o‘rtasida o‘zining obro‘si va ahamiyati
bilan xizmat qilib kelmoqda. Endilikda bu asar birinchi marotaba
o‘zbek tiliga tarjima etildi. Mazkur diniy manbalarda ham oilaning
nechog‘lik muqaddas ekanligi, erkak va ayollarning oila oldidagi
burch va mas’uliyatlari, ota-onaning bola va o‘z navbatida
farzandning ota-onasi oldidagi vazifalari, erning xotiniga hurmat va
e’zozi muqaddas qadriyatlar sifatida qaralganligini ko‘rish mumkin.
Oila madaniyatini chuqur va har tomonlama tahlil etgan
olimlardan yana biri Abdurauf Fitratdir. Fitrat o‘zining “Oila” nomli
asarida oilaning mohiyati va ahamiyati masalalarini chuqur tahlil
1
Hидо Y. Комментарий мусулманского право. 1- Т.: “ Адолат”, 2001.
514
etishga harakat qilgan. U ayniqsa islom dinining oila va ko‘pxotinlik
haqidagi aqidalarni ijtimoiy va tabiiy asoslarni ochib berishga harakat
qilgan.
Tarbiya xususida islom ta’limotida bayon etilgan asosiy
qoidalar huquqiy me’yorlarning ahamiyatini butun dunyo allaqachon
e’tirof etgan. Hadislarda kishining uchta qizi bo‘lsa, tarbiyasini
yaxshi qilsin, Alloh taolo uni qiyomat kunida jannatga kiritadi, degan
purma’no fikrlar bor.
Islom dinida oilaning muqaddas ekanligi, erkak va ayollarning
oila oldidagi burch va mas’uliyatlari, ota-onaning bola va o‘z
navbatida farzandning ota-onasi oldidagi vazifalari, erning xotiniga
hurmat va e’zozi muqaddas qadriyat darajasiga ko‘tarilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
