Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

2-§. Нархларнинг ташкил топиши ва унга таъсир этувчи 
омиллар
Бозор иқтисодиѐти шароитида нархларнинг шаклланишига бир 
нечта омиллар таъсир кўрсатади. Буларга қиймат, талаб ва таклиф, 
бозорлар киради. Нархлар, биринчи навбатда, товарларни ишлаб 
чиқариш жараѐнида шаклланади. Иқтисодиѐтда шундай омил борки, 
у бозорларнинг турлари, харидор ва сотувчининг хоҳиш-ихтиѐридан 
қатъи назар, нарх учун объектив асос бўла олади. Шундай омил то-
варнинг қийматидир. Нархнинг шаклланишида товар ишлаб чиқа-
ришдан тортиб, истеъмолга етгунгача қилинган буюмлашган ва жон-
ли меҳнат сарфлари иштирок этади. Бунга ишлаб чиқариш ва тижо-
рат харажатлари киради. Жамики харажатлар нарх таркибига киради.
Ишлаб чиқариш харажатлари шартли равишда нархнинг «зами-
ни», талаб даражаси эса «шифти» деб олинади. 
Умуман, нарх белгилаш мақсади уч муаммога нисбатан олина-
ди. Биринчиси, товарнинг муомалага чиқариш ҳажмини аниқлаш, ик-
кинчиси, максимал фойда олиш, учинчиси, рақобат муаммоларидир. 
Товарнинг муомалага чиқарилиш ҳажмини аниқлаш мақсадида нарх 

---

белгилаш фирманинг ҳолати ва вазифалари билан чамбарчас боғлиқ. 
Рақобат шароитида товарни муомалага чиқариш ҳажмининг кўпайи-
ши ўз-ўзидан, автоматик тарзда ўсадиган фойдани таъминлаб бер-
майди, балки ғоят мураккаб ва жуда кўп муаммоларни вужудга кел-
тиради. Бундай ҳолатда корхона товарнинг муомалага чиққан мавжуд 
ҳажми ва ўз ўрнини сақлаб туришини мўлжаллайди. Бу корхоналар-
нинг нарх белгилашдаги мақсадлари маҳсулот сотиш ҳажмини 
кўпайтириш ѐки сақлаб қолиш йўли билан шунчаки «жон сақлаш»га 
интилишдан иборат бўлади. Шу мақсадда улар нарх пасайтириш дас-
турларини қўллайди, диллер ва харидорларга пасайтирилган нарх-
ларни таклиф қилади. Улар тежамкор моделлардан фойдаланиб, кор-
хонани синишдан сақлаб қолади. Корхоналар ўз товарларига қуйи-
даги мақсадларни кўзлаб нарх белгилайди.