Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

Рақобат воситаси
. Бозор иқтисодиѐти эркин рақобатга асослан-
ган. Рақобатнинг энг муҳими турларидан бирида нарх воситаси асо-
сида кураш, фирмаларнинг ўз рақибларини енгиши, уларни бозордан 
сиқиб чиқариш учун нархларни ўзгартириб туриши маълум. Фирма-
лар харидорларни ўзларига оғдириб олиш мақсадида товарлар нархи-
ни пасайтиради, зарар кўрмаслик учун товарлар ишлаб чиқариш, 
ташиш, сақлаш ва сотиш харажатларини ҳам қисқартишга қаратилган 
тадбирлар кўради. Нархларнинг ўзгариши (масалан, пасайиши) иқти-
содий неъматларни сотувчилар харажатлари билан боғланмаган ҳол-
да ҳам рўй бериб туради. Нарх муҳим иқтисодий дастак бўлганидан 
фирмалар уни тез-тез ўзгартириб, ўз мавқеларини мустаҳкамлаш 
учун кураш олиб боради. 
Ижтимоий ҳимоя функцияси
. Нархнинг ўзгариши иқтисодий 
неъматларнинг сотувчилар ва харидорлар турли гуруҳларининг даро-
мадлари миқдорига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатади. Бундай ҳолат, 
айниқса, аҳолининг айрим тоифалари моддий аҳволига ўзининг 
кучли таъсирини ўтказади. Шу сабабли аҳолининг камбағал, ночор 

---

қатламлари учун товарлар арзонлаштирилган нархда сотилади. Бу 
ижтимоий дотациялаштирилган нарх бўлиб, у молиявий жиҳатдан 
давлат бюджети ѐки турли хайрия маблағлари ҳисобига таркиб 
топади. Одатда, озиқ-овқат, кийим-кечак кабилар арзонлаштирилган 
нархда сотилади. Бозор иқтисодиѐти шароитида ижтимоий-хайрия 
нархлари асосий омил бўла олмайди, чунки улар онда сонда рўй 
бериб туради. Аслида, ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларга нақд 
пул бериладики, улар шу пул эвазига улар керакли товарларни бозор 
нархида сотиб оладилар. 
Бозор иқтисодиѐтига ўтиш даврида дотациялаштирилган нарх-
лар давлат томонидан жамғарилади. Бундан мақсад аҳолининг кенг 
қатламларини энг зарур истеъмол моллари билан минимал даражада 
таъминлашдан иборатдир. 
Дотациялаштирилган нарх ижтимоий ҳимояни таъминласа-да, 
иқтисодий ўсишни рағбатлантирмайди. Чунки нарх ҳамма учун бир 
хил, шу нархда сотиладиган товар ҳам ҳамма учун тенг миқдорда 
бўлади. Аммо мазкур нархлар аҳолини ҳимоялаб туриш учун вақтин-
ча зарур бўлади. Бозор иқтисодиѐтига ўтилгандан кейин эса дотация-
лаштирилган нархлар эркин нархлар билан алмаштирилади.