Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

4-§. Мукаммал ва номукаммал рақобатлар 
Иқтисодий адабиѐтда 
мукаммал ва номукаммал рақобатлар
бир-биридан фарқланади. Аввалги мавзуларда нарх белгилаш ва 
бозор рақобати механизми тавсифланганда амалда уларнинг бирин-
чиси мавжуд эканлиги хусусида сўз юритилган эди. Рақобатнинг 
иккинчисини эътиборга оладиган бўлсак, таҳлилни мураккаблашти-
ришга тўғри келади. Шунга кўра, дастлаб мукаммал рақобат хусуси-
да батафсилроқ тўхтаб ўтамиз. 
Мукаммал рақобат ва монополия
. Бирор хил маҳсулотни иш-
лаб чиқарувчилар ўртасида рўй берадиган рақобат 
мукаммал рақо-
бат
, ишлаб чиқарувчиларнинг ўзини эса мукаммал рақобатчилар деб 
аташ учун қуйидаги учта шарт бажарилган бўлиши керак:
1)
сифат жиҳатдан бир хил етарли миқдордаги кўплаб товарлар 
ишлаб чиқарувчилар томонидан ишлаб чиқарилган бўлиши;

---

2)
ишлаб чиқарувчиларнинг ҳар бирига ишлаб чиқарилган ушбу 
товар умумий ҳажмининг арзимас бир қисми тўғри келиши;
3)
ишлаб чиқаришнинг ушбу тармоғида капиталлар ва иш 
кучининг эркин оқиб келиши ҳамда оқиб чиқиб кетиши учун ҳеч 
қандай жиддий тўсиқларнинг бўлмаслиги. 
Мукаммал рақобат шароитида тайѐр маҳсулотнинг нархи объек-
тивдир. Бинобарин, мукаммал рақобатчи чиқарилаѐтган маҳсулот 
ҳажмини қанчалик ўзгартирмасин, бозорда нарх ўзгармай қолаверади 
(1-расм). 
1-расм 
Маҳсулот бирлигининг нархи 
Чиқарилаѐтган маҳсулотнинг ҳажми 
Гап шундаки, талаб билан таклифнинг нисбатига арзирлик таъ-
сир кўрсатиш учун уни ишлаб чиқаришнинг кўлами ғоят камлик қи-
лади. Бундай рақобатнинг зидди монополия бўлиб, у фақат алоҳида 
субъект, субъектлар гуруҳи ѐки давлат фаолиятининг муайян турини 
амалга ошириш ҳуқуқига эга эканлигини англатади. 
Мукаммал рақобатда бир хил товар ишлаб чиқарувчи кўплаб 
майда ва ўрта корхоналар иштирок этади. Улар учун кураш доираси 
кенг бўлиб, мавжуд тармоққа кириш ва ундан чиқиш, ахборотлар 
олиб туриш эркинлиги билан кафолатланади. 
Соф рақобат тизимини мукаммал рақобатга мисол қилиб олиш 
мумкин. Соф рақобат тизимининг асосий хусусияти бозорда ўз товар-
ларини таклиф қилаѐтган, бир-биридан мутлақо мустақил равишда 
иш кўраѐтган кўп сонли сотувчиларнинг мавжуд бўлишидадир. Соф 
рақобатчи фирмалар бир турдаги товар ишлаб чиқарувчилардир. Де-
мак, бир турдаги товарларнинг мавжуд бўлганлиги учун улар сифа-
тини фарқлашга тўғри келади. Бунинг учун реклама орқали сотиш 
имтиѐзларидан фойдаланилади.
Мукаммал рақобат шароитида нархлар талаб ва таклифлар асо-
сида шаклланадики, рақобатчилар бу билан ҳисоблашишга мажбур-
дирлар. Товар ишлаб чиқаришда уларнинг улуши кам бўлганлиги 
учун у бозор нархига таъсир кўрсата олмайди. Пировардида, мавжуд 
нарх билан ҳисоблашиб иш кўриш лозим бўлади.

---

Мукаммал рақобат шароитида эркин рақобат чекланмайди.