Ix bob. Narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari

2-chizma. Tovardagi ikki xil xususiyatni ifodalovchi narxlarning mahsulot
hajmini hisoblashda qo‘Uanishi.
Narxning 
mazmunini 
toMaroq 
tushunishda, 
uning 
darajasiga ta ’sir etuvchi omillarni bilish muhim ahamiyatga 
egadir. Bulardan asosiylari boMib: qiymat yoki ishlab chiqarish 
sarflari; tovaming naflilik darajasi; mazkur tovarga talab va
285
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

taklif nisbati; raqobat holati; davlatning iqtisodiy siyosati va 
h.k. hisoblanadi. Bu omillar ichida tovar qiymati va nafliligi 
uning narxini belgilovchi asos bo'lib xizmat qiladi (3-chizma).
3-chizma. Narxga ta’sir qiluvchi omillar.
Boshqa omillar esa, narxning ijtimoiy qiymat bilan ijtimoiy 
naflilik miqdori atrofida goh birinchisining, goh ikkinchisining 
foydasiga tebranishiga sabab boMadi. Masalan, talab va taklif 
nisbatini olaylik. Agar tovarlaming ayrim turiga talab taklifga 
nisbatan baland boMsa, ijtimoiy qiymat o'zgarmagan holda, 
narxning. darajasi nisbatan oshiq boMadi yoki aksincha taklif 
talabga nisbatan ko‘proq boMsa, ijtimoiy qiymat o'zgarmagan 
holda, narxning darajasi unga nisbatan past bo'ladi.
Hozirgi 
davrda 
chop 
etilayotgan 
ko'plab 
iqtisodiyol 
nazariyasi bo'yicha darslik va o'quv qo'llanmalarda narx 
darajasiga ta’sir ko'rsatuvchi omillar qatorida pulning qadr- 
qimmati e’tibordan chetda qolmoqda. Xolbuki, pulning qadr- 
qimmatining o'zgarishi ham narx darajasiga sezilarli ta'sir 
ko'rsatadi. Bu, ayniqsa, milliy valyutaning chet el valyutalariga 
ayirboshlanish nisbatining o'zgarishi orqali yaqqolroq namoyon 
bo'ladi. Masalan, 1 AQSh dollari 1000 so'mga teng bo'lgan 
chog'da 
10
dollar turuvchi qandaydir tovarning narxi 
10000
so'ni 
bo'ladi. Agar, so'mning qadri oshib, 1 dollar 800 so'mga 
tenglashsa, u holda, shu tovarning narxi 8000 so'm bo'ladi.
286
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Narx darajasiga boshqa omillarning ta ’siri etishiga alohida 
to ‘xtalmasa ham boMadi. Chunki soliq miqdori qancha ko‘p 
boMsa, narx darajasi shuncha yuqori boMishi hammaga ayon.
Narxning iqtisodiy mazmuni, uning vazifalari ko'rib 
chiqilganda yanada yaqqol namoyon boMadi.
Narx quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: