|
Angl- sakslarning ijtimoiy tuzumi. Feodallashuv protsesi
Ilk angl-saks korolliklarida uzoq vaqt urug'chilik munosabatlarining saqlanib qolganligi sezish mumkin. Angl- sakslarda ham franilarga o'xshash. "Sali hokimyati" dek erkin kishilar - kyorllar aholining asosiy ommasini tashkil etgan. Bular mustaqil dehqonlar bo'lib, Gayda deb atalgan katta- katta yer uchastkalariga ega edilar ( ba'zi korolliklarda harbir kyori oilasiga tegishli katta chekerning miqdori 120 ak yoki bizning hisobimizcha 20 gektar kelar edi.) Kyorlning vergelodi - 200 ishllint edi. Zadagon - Erlning vergelodi esa dastlab faqat 400 shillint bo'lsa, keyincha 600 shillinga, undan keyin yana oshib 1200 shillinga yetdi. Angl-saks hokimyatlarida Kyorllardan tashqari, "yana letlar" yoki uillar tilga olindi. Bular o'z ahvoli jihatidan franilitlarga o'xshash yarim erkin kishilar edi. Ular ma'lum shartlar asosida yerlarni ijaraga olib ishlar edilar. Ularning vergelodi 80 shillintga yaqin edi. Letlar ko'pchiligi ritaniyaliklar bo'lib ularning bir qismi xovli xizmatkolari bo'lsa, bir qismi obrokchi qo'liar edi.
Angl-saks jamiyatida jamoa va boshqa mahaliy boshqaruv organlari juda ko'p bo'lgan. Bularning asosiy qishloq-tun edi. qishloq jamoasi yig'ilishlar - galimot chaqirib turar, uni onsakol boshqara edi. Yuzboshilar majlisi chaqirilib, unda sheriflarning hisobotlari tinglanar edi.
Bundan tashqari, korol huzurida vitenagemot - ("donola kengashi") butun birlashgan korollik zadagonlarining kengashi chaqirilib turar edi.
Vitenagemot korol hokimyatini butunlay cheklab qo'ygan edi. U qonunlarni tasdiqlardi va mamlakatning oliy sud organi edi. Korollarni saylash va biror gunoh qilib qo'ysa, o'rnidan turish ham vitenagemont qo'lida edi. U tasdiqlashicha, korolning hech qanday amalga oshmas edi.
VIII va IX asrlarda, ayniqsa X asrda angl-sakslarning patriarxal jamoa tartiblari tobora tushkunlik sari yuz tutdi. Bu paytda ham korolning ta'sii bo'lib, korol maxsus yomenlar berib, yerni dunyoviy zadagonlarga va cherkovga xususiy mulk sifatida bera boshladi. Dehqonlar ye mulklari bilan 1 falklend ) unga qarama -qarshi o'laroq, mamlakatda pomeshcheklar mulki (bohlend) ham mavjud bo'lib, u bi qancha imtiyozlarni o'z qo'liga olgan edi, yani dehqonlarni sud qilish va ulardan soliqlar olish.
IX- X aslarda dehqonlarning chek yerlari maydalanib gaydalar - virgatalarga almashtiriladi yana (virgata - gaydaning to'rtdan bir qismi edi).
Dehqonlar zimmasiga judako'p og'irliklar tushar edi. Daniyaliklar hujumini qaytarish qo'shinlar safmi to'ldirish, ko'prik, burg, yo'l quilishi "daniyalikla puli" ritsalar ta'minoti va hokazo.
Angliyada VII-VIII asrlarda ancha ko'payi 930 yilda Etelstan (Alfredning nevari) har bir ekin kishiga o'zi uchun bi xo'jayin ( Angl- sakscha "Lord", bu termin fransuzcha "senor" degan terminga tog'ri keladi.) topib olishni buyurdi. Dehqonlarning katta yer egasiga qaramligi immunitet tarzida rasmiylashtirdi. Katta yer egalariga kiy imtiyozla berildi. Xususiy sud qilish hukmi soka deb, xususiy sud qilingan dehqonlar sokmenlar deb atalardi.
Yerdor lordlar manorlar deb atalgan. Ularning ixtiyorlarida qullar, krepostnoy dehqonlar bo'lgan. XI asrlarga kelib ilgarigi kyorllar o'rnida genitlar va geburlar paydo bo'ladi.
Genitlar- xususiy yer egasi bo'lib, qisman korolga, qisman yonidagi lordlarga soliqlar to'lab turuvchi erkin dehqonla edi. Geburlar esa o'z yeri bo'lmay, pomeshchiklarning yerida dehqonchilik qilib, unga yil bo'yi har xafita uch-to'rt kun burchini о'tab beruvchi va bundan tashqari lordga moya, g'alla, pul shaklida turli xil soliqlar to'lab turuvchi dehqonlar edi.
Kassetlar - bularning kichik bir parcha yeri va kulbalari bo'lib, bula evaziga uncha katta bo'lmagan barigina majburiyatlarni bajarar edilar.
Normannlar istelosi vaqtida angl-sakslarda feodallashuv jarayoni to'liqtugamagan edi. Shimoliy - Sharqiy Angliyada erkin dehqonlar ("Erkin kishilar”) ham juda ko'p edi. "Daniyaliklar mintapasidagi dehqonlar o'z mustaqilligini birmuncha saqlab qolgan edi.
Adabiyotlar
V.F.Semyonov. O'rta asrlar tarixi. O'qituvchi nashr. Toshkent-1973 yil, 79-86-bet
R.Qurbongaliyeva. O'rta asrlar tarixidan o'quv-metodik qo'llanma. O'qituvchi nashr. Toshkent - 1980 yil, 109-122-betlar.
Xrestomatiya po istori srednix vekov ."Prosvisheniye" Moskva - 1988 yil 1- qism
Do'stlaringiz bilan baham: | 
