Iv. Маъруза материаллари 1-мавзу: тарихий антропологияга кириш

Маданий ва ижтимоий антропология
Америка ва Британияда антропологияга нисбатан қарашлардаги фарқ ижтимоий антропология ва маданий антропология йўналишларини яратилишига олиб келган. Муаммога алоҳида тўхталиб ўтирмасдан уларни битта медални икки томони Билан қиёслаш, ҳар иккиси бир борлиқни турли хусусиятларини ўрганишини такидлашимиз жоиз.
Ижтимоий антропология этник гуруҳларнинг ўзаро муносабатлари ва ижтимоий жараёнларини ўрганади. Унинг предмети инсон ҳаётининг ижтимоий тизимларини, инсоннинг анъанавий ва замонавий жамиятлардаги ҳаётини тақиқ қилишидан иборат. Унинг аниқ объекти сифатида маълум ҳудудда яшаб ўз сиёсий қурилмаси (ташкилотига) умуммий маданияти ва тилига эга бўлган инсонлар гуруҳи ҳисобланади.
Маданий антропологиянинг предмети инсон ва маднияти муносабатларини тадқиқ қилиш билан чегараланади. У инсон маданиятининг келиб чиқиши (генезис), тузилиши (марфологияси) ва тараққиёти (хилма-хиллик ва юксалиши) муаммоларини аниқ тарихий шароитдаги ижтимоий ташкилотларида тадқиқ қилади. Бу борада социум инсон ва маданиятнинг мавжудлигини (борлигини) таъминлайди.
Шу билан биргаликда хорижий адабиётларда: антропология, маданий антропология ва ижтимоий антропология бита фаннинг турли номлари деган тушунча ҳам мавжуд. Аммо ҳар учала йўналишни диққат билан таҳлил қилинса бундай қиёслаш нисбий ва талабга жавоб бермаслиги маълум бўлади. Амалда “антропология” атамаси Ғарбда ҳам россияда ҳам мавжуд ва деярлик бир хил маънони ангалатади.
Физик антропологиядан фарқли равишда маданий антропология дастлабки пайтиданоқ инсоннинг жисмоний белгилари эмас унинг маданиятини шаклланишини ўргана бошлади. Унинг тарихий антропология билан алоқаси дала этнологик тадқиқотлар маълумотларни ўз канцепцияларини текшириш ва тасдиқлаш учун ишлатишидир. Тарихий антропология эса ўз навбатида маданий антропология маълумотларини ўзининг назарий қарашларини шакллантиришда қўллайди.
Тарихий антропологиянинг ижтимоий антропология билан муносабати ўзгача хусусиятга эгадир. Ижтимоий антропология вужудга келиши билан дунё халқлари ижтимоий ташкилотларни ўзига ҳос томонларини ўргана бошлайди. Унинг асосчиси инглиз олими Жемис Фрезер бу йўналишни жисмоний антропологияга қарама-қарши қўйган эди. Жисмоний антропология нисбатан социологияга яқинроқ, у ўз тадқиқотлари предметига этник жамиятларни қўшмайди.