Иқтисодий таҳлил

Auditorlik faoliyati bo’yicha normativ-huquqiy hujjatlar
Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 28-iyuldagi Davlat ulushi bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati samaradorligini baholash mezonlarini joriy etish to‘g‘risidagi 207-son qarori.
Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-martdagi Auditorlik faoliyatini litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida 218-son qarori.
Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 22-sentabrdagi Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to‘g‘risidagi 365-son qarori.
Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 14-dekabrdagi Davlat ishtirokidagi korxonalarni moliyaviy sog‘lomlashtirish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi 1013-son qarori.
O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2018-yil 14-noyabrdagi Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida [O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018-yil 21-dekabrda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 3105] 144-son buyrug‘i.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 24-apreldagi Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi PF-4720-son Farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-sentabrdagi O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi PQ-3946-son qarori.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-fevraldagi Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risidagi PQ-4611-son qarori.
Таянч иборалари: аудиторлик фаолият тўғрисидаги қонуни, низом, қарор, уларнинг аҳамияти, мақсадлари.
43-вариант
1.Молиявий натижаларни таҳлил қилишнинг мазмуни, мақсади ва вазифалари.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida iqtisodiy dastaklardan keng ko'lamda foydalaniladi. Bularga foyda, baho, rentabellik ko‘rsatkichlari, soliq, kredit, dividendlar kiradi. Ushbu iqtisodiy dastaklar ichida foyda iqtisodiy manfaatlarni uyg'unlashtirish hamda xo‘jalik yurituvchi subyektlaming moliyaviy-xo'jalik faoliyatini ifodalovchi eng muhim mezondir.Foyda korxonaning kelgusi ravnaqi, xodimlami ijtimoiy himoyalashni ta’minlovchi asosiy manbadir. Bozor iqtisodiyoti lug‘atida foyda buxgalteriya tushunchasida daromadning ko‘payganlgini anglatadi, deb ta’riflangan.Bundan tashqari, foydaga (daromad) iqtisodiy harakatning zaruriy sharti maqsadi sifatida ham qaraladi. Jahon amaliyotida foyda deyilganda ko‘pincha biznes samaradorligining tadbir vositasi sifatida qaraladi. Iqtisodchi olimlar A.V. Vahabov va A.T. Ibrohimovlar «Moliyaviy va boshqaruv tahlili» darsligida foyda ko'rsatkichiga quyidagicha ta’rif beradilar: «Foyda daromad va xarajatlar farqlanishidagi yuqori o‘zgaruvchanlikdir. Ular o‘rtasidagi quyi o'zgaruvchanlik esa zarami ifodaiaydi».Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijalarni tavsiflovchi foydani o‘lchashga daxldor elementlar hisoblanadi. Daromad va xarajatlami, ya’ni foydani aniqlash va o'lchash - korxona o‘z moliyaviy hisobotini tayyorlashda foydalaniladigan kapital konsepsiyasi hamda kapitalning saqlanishiga bog'liq.Daromad - hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlaming oqimi yoki ko'payishi shaklida o'sishi yoki passivlaming qatnashchilar kapitalidagi omonatlardan farq qiluvchi o'sishiga olib keluvchi kamayishdir.Xarajat - hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlaming chiqib ketishi yoki ulardan foydalanish shaklining kamayishi, shuningdek, qatnashchilar o‘rtasida kapitalning kamayishiga olib keluvchimajburiyatlar yuzaga kelishidir. Shuningdek, foyda xo‘jaliksubyektlarining mahsulot sotishdan, asosiy va umumxo‘jalik faoliyatlari natijasidan hamda favquloddagi vaziyatlardan so'ng o‘z barcha xarajatlarini qoplab, qo‘shimcha organ daromadlar yig‘indisidan iborat, deb tushunish ham mumkin. Demak, olingan foydani tahlil qilishda, daromadning ko‘paygan yoki kamayganligi, buning o ‘zgarish sabablari hamda ta’sir etuvchi omillar o ‘rganilishi lozim.Moliyaviy natijalar tahlili moliyaviy tahlilning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ushbu mavzuni tahlil qilishda bevosita korxonaning oxirgi natijasi, ya’ni foyda va rentabellikni ifodalovchi ko'rsatkichlar o'rganiladi.Moliyaviy natijalar tahlilida daromad va xarajatlaming o ‘zaro farqlanishidagi holatga ham baho beriladi. Moliyaviy natijalami tahlil qilishda foyda va zaraming shakllanish qatorlari bo‘yicha o'zgarishlari o‘rganiladi. Foyda va zaraming omilli tahlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yo'lga qo‘yishning chora-tadbirlari belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajasini tavsiflovchi rentabellik ko'rsatkichi va uning omilli tahlili o ‘tkaziladi.Moliyaviy natijalarni tahlil qilishning asosiy vazifalari quydagilardan iborat:• korxonaning yalpi foydasi va uning o ‘zgarishiga ta’sir etuvchi asosiy omillami tahlil qilish;• asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan kelgan foydaning o ‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili;• umumxo’jalik faoliyatidan kelgan foydaning o'zgarishiga ta’sir etuvchi omillami tahlil qilish;• soliq toMangunga qadar foyda va uning o ‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili;• so f foyda hajmining o'zgarishiga ta’sir etuvchi ijobiy va salbiy omillar hamda foyda miqdorini oshirish bo'yicha ichki xo’jalik rezervlarini aniqlash;• korxonaning rentabellik ko'rsatkichlarini o ‘rganish va ularga ta’sir etuvchi omillarga baho berish;• korxonaning rentabellik darajasini oshirish chora-tadbirlrini ishlab chiqish.Moliyaviy natijalami tahlil qilishda asosiy axborot manbai sifatida 2- shakl «Moliyaviy natijalar to‘g ‘risidagi hisobot»dan foydalaniladi. “Moliyaviy natijalar to ‘g ‘risida hisobot” mahsulot ishlab chiqarish (ishlar, xizmatlar) jarayonining yakuniy mahsuli bo‘lib, u ichki va tashqi foydatanuvchilar uchun tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishda asosiy axborot manbai hisoblanadi. Shu bilan birga tahlil jarayonida korxonaning «Buxgalteriya balansi», «Debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma», «Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot», «Xususiy (capital to ‘g ‘risidagi hisobot», «Moliyaviy-iqtisodiy holat bo'yicha ma’lumotnoma» kabi hisobot ma’lumotlari va hisob-kitoblari qo’llaniladi.
2. Аудиторлик текширувининг усуллари
Аудит фанини урганишнинг узига хос усуллари мавжуд. Фаннинг предметини урганишда аудит усуллари ва аудиторлик мезонларини билиш мухимдир. Бунда аудитнинг максади хамда аудитор мезонларининг асосий тамойилларини билиш лозим.
Жумладан, - мажбуриятларнинг умумийлиги (аудитор ва мижоз учун);
-молиявий хисоботларнинг умумийлиги;
-жараёнларнинг бир-бири билан келишуви;
-молиявий хисоботларни йигиш ва улар юзасидан мажбуриятлар олиш;
-аудитнинг технологиясини билиш яъни аудиторлик дастури;
-аудиторлик танлови;
-ишнинг сифати;
-хакикий текшириш усуллари;
-исботлаш, хужжат асосида текшириш;
-кузатиш, суровнома, мутахасислар текширувидан фойдаланиш усулларидир.
Текширув хатоларни урганиш ва аудиторлик хулосасини ёзиш билан тугалланади. Аудиторлик фирмаларини ташкил этиш ихтиёрий булиб, тегишли хукук идораларидан Узбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг бошкармалари томонидан лицензия олиш билан уз фаолиятини бошкаради ва юридик шахс хисобланади.
^ Корхоналарда аудит утказиш жараёнлари.
Тахлилий жараён аудитнинг мухим бир услубиятларидан булиб, у куйидаги тартибда иш олиб боришни таказо килади ва улар куйидагича:
-максадни белгилаш;
-текстни режалаштириш;
-текстни утказиш;
-натижани тахлил этиш ва хулоса.
Корхонанинг жорий давр мобайнидаги молиявий мустахкамлигини билиш учун мавжуд хужалик жараёнлари маблагларини, маблаглар манбаини курсатувчи умумий молиявий коффицентларини хисоблаш асосий вазифалардан биридир.
Куйидагилар умумлаштирувчи коэффицентлар хисобланади:
-молиявий сарфларни коплаш;
-киска муддатли карзларни тугатиш коэффиценти;
-абсолют микдорларда маблагларни коплаш.
Аудиторлик текширувини утказишнинг асосий усулларига куйидагиларни киритиш мумкин:
-хакикий текшириш;
-текшириш якунларини хужжатлар билан тасдиклаш;
-кузатиш, суров;
-механик жихатдан аникланган текшириш;
-махсус текшириш;
-юзлаштирилиб текшириш.
Аудиторлик текширувини утказишда ташкилий жихатдан хам усуллар булиши мумкин, булар куйидагилар:
-аралаш текшириш;
-танлаб текшириш;
-аналитик текшириш;
-комбинацион текшириш.
Аудитор корхонани текширувдан утказганда унинг фаолиятини бахолайди. ^ Бахолашда куйидаги саволларга жавоб бериши зарур.
-корхонанинг молиявий ахволи кай холатдалиги;
-банкротлик холатини аниклаш;
-банкротлик холати юз берса, ундан чикиш имконияти мавжудлиги;
-маслахатларни аудиторлик хулосасида кандай акс эттириш мумкинлигига эътибор каратилади.
^ Аудитор фаолияти турт фазани уз ичига олади:
-аудиторнинг ёндошув йуналиши;
-хужалик жараёнларини назорат килишни текшириш;
-баланс моддаларини текшириш;
-аудитнинг тугалланиши ва хулоса ёзиш.
Таянч иборалари: аудиторлик текширувнинг асосий усуллари, тасдиқлаш, ҳужжатли текширув, таҳлилий тестлар, кузатув, сўров, махсус текширув.