Иқтисодий таҳлил

38-вариант
1.Иқтисодий таҳлил методи ва унда кулланадиган усуллар.
Iqtisodiy tahlil dialektikani o‗rganishning muhim vositasi hisoblanadi. Iqtisodiy tahlilning uslubiy asoslari dialektika va iqtisodiy nazariya faniga tayanadi. Ma’lumki, bilish nazariyasi shunga asoslanganki, u ham bo‗lsa, obyektiv (mavjud) dunyoni bilishdir. Bu degani bilish jarayoni dialektik xususiyatga ega bo‗lib, voqelikning in’ikosidir. Bilish nazariyasining mantiqiyligi dialektik tarzda quyidagi formulada aks etadi, ya‘ni: jonli mushohada, abstrakt tafakkur, amaliyot.
Mеtоd judа kеng mа‘nо vа tushunchаgа egа. Umumаn mеtоd dеgаndа rеаl vоqеlikdа yuz bеrаyotgаn hоdisа vа jаrаyonlаrni o‗rgаnishgа yondаshish usuli tushinilаdi. Fаnning mеtоdi dеgаndа esа, ushbu fаnning obyektini tаdqiq qilish usuli tushunilаdi
Iqtisodiy tahlil mеtоdi deganda esa, biznes-rejaning bajarilishiga va mahsulot hajmining o‗sishiga ta’sir ko‗rsatuvchi omillarni sistemali va kompleks tarzda o‗rganish, o‗lchash va umumlashtirish usuli bo‗lib, ular hisob, hisobot va hisobdan tashqari ma’lumotlarni maxsus usullar orqali qayta ishlanilib, amalga oshirilishi tushuniladi.
Ma‘lumki, tahlil qilinayotgan obyektning faoliyatiga ichki va tashqi omillar ta‘sir ko‗rsatadi. Shuni ta’kidlash lozimki, tahlilda omillar deganda u yoki bu iqtisodiy ko‗rsatkichga ijobiy hamda salbiy ta’sir ko‗ rsatuvchi faol harakat qiluvchi kuchlar nazarda tutiladi. ―Sabab‖ termini nisbatan keng ko‗ lamdagi kompleks omillar tizimiga nisbatan qo‗llanilib, bu kompleksni tashkil etuvchilar esa omillar deb ataladi.
Tahlilning muhim metodologik jihatlaridan biri uning nafaqat sabab-oqibat aloqalarini o‗rganish, balki ularga miqdoriy tavsif berishi, ya‘ni faoliyat natijalariga omillar ta‘sirini miqdoran o‗lchashni ta‘minlash sanaladi. Bu analitik tadqiqotlar darajasini oshiradi.
Iqtisodiy tahlilning muhim metodologik jihati, korxonaning xo‗jalik faoliyatidagi iqtisodiy jarayon va hodisalarning sabab-oqibat aloqalarini kompleks, tizimli tadqiq qilish uchun zaruriy sanaluvchi ko‗rsatkichlar tizimini ishlab chiqish va undan foydalanish hisoblanadi.
Хo‗jаlik fаоliyati vа uning nаtijаviy ko‗rsаtkichlаrigа tа‘sir etuvchi оmillаr bеqiyosdir. Аmmо, ulаrning bаrchаsini hisоblаsh mаqsаdgа muvоfiq emаs. Iqtisоdiy tаhlil jаrаyonidа оmillаrning аyrim tоmоnlаri, хususiyatlаrini inоbаtgа оlib turkumlаsh vа hаr birini аlоhidа - аlоhidа tа‘riflаsh lоzim. Iqtisоdiy аdаbiyotlаrdа оmillаr qаtоr bеlgilаri bo‗yichа tаsniflаnаdi. Bulаrgа quyidаgilаrni kiritish mumkin:
- ijоbiy vа sаlbiy оmillаr;
- kоrхоnа fаоliyatigа bоg‗liq (ichki) оmillаr, bоg‗liq bo‗lmаgаn (tаshqi) оmillаr;
- ishlаb chiqаrishning intеnsiv vа ekstеnsiv оmillаri;
- ishlаb chiqаrish vа muоmаlа jаrаyonlаri оmillаri.

2.Аудитда танлаб олиш.
Auditorlik tanlash quyidagi maqsadlarda qo’llaniladi:
- vaqt va moddiy-moliyaviy mablag’larni tejashda;
- umumiy to’plam haddan tashqari ulkan bo’lib, yoppasiga tekshirish imkoniyati
bo’lmaganda;
- tekshirish ob’ektini to’laroq, chuqurroq o’rganishda.
Tanlab tekshirish 2 guruhga bo’linadi:
- muvofiqligiga ko’ra;
- moddiyligiga ko’ra.
Auditorlik tanlash uslubini shakllantirish uchun auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotning muayyan bo’limini, tekshiriladigan to’plamni tekshirish tartibini aniqlashi lozim. Тekshiriladigan element ushbu to’plamdan tanlab olinadi.
Тanlov o’tkazishda auditorlik tashkiloti o’rganiladigan butun to’plamni alohida guruhlar (quyi to’plamlar)ga bo’lishi mumkin. Ushbu guruhlar elementlari bir-biriga o’xshaydi. Тo’plamni bo’laklash mezonlari, uning qaysi guruhga tegishli ekanligini aniq ko’rsata oladigan bo’lishi lozim. Ushbu amal stratifikatsiya deb nomlanib, ma’lumotlarning tarqoqligini pasaytiradi. Bu esa o’z navbatida auditor ishini yengillashtirishi mumkin.

Таянч иборалари: аудитда ялпи ва танлаб олиб текширув тартиби, танлов миқдори, стратификация, танлов мажмуи, статистик усуллар