Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

2-мавзу: «Иктисодий тахлилнинг предмети, объекти,
методи ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги» мавзуси бўйича 
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР 
-
èқòèñîäèé òàҳëèë ôàíèíèíã ìàçìóíè; 
-
ôàí ïðåäìåòèíèíã òàúðèôè; 
-
фàííèнг асосий âàçèôàëàðè; 
-
иқòèñîäèé íàçàðèÿ âà òàҳëèë ôàíëàðèíèíã áîғëèқëèãè; 
-
бóõãàëòåðèÿ ҳèñîáè âà òàҳëèë; 
-
аóäèò âà òàҳëèë; 
-
мàðêåòèíã âà òàҳëèë; 
-
мîëèÿ âà òàҳëèë; 

---

33 
-
сîëèқ ва сîëèққа тортиш хамда иқтисодий òàҳëèë.
3-МАВЗУ: ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛ ФАНИНИНГ
МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ 
 
Режа: 
1. Иқтисодий таҳлил фанининг методологик асослари ва уларнинг 
тавсифи. 
2.Таҳлилда анализ ва синтез, индукция ва дедукция ва бошқа 
услублардан фойдаланиш. 
3.Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган усуллар: 
3.1.Солиштириш усули 
3.2.Мувозанат усули 
3.3.Ķайта ҳисоблаш усули 
3.4.Занжирли алмаштириш усули 
3.5. Нисбий миқдорлардан фойдаланиш усули 
3.6. Индекс усули 
3.7. Фарқлаш усули 
3.8. Интеграл усули
3.9.Кичик сонлардан фойдаланиш усули
 
3.1. Иқтисодий таҳлил фанининг методологик 
асослари ва уларнинг тавсифи 
 
Иқтисодий таҳлилнинг методи ва методологиясини фарқламоқ 
лозим. Метод деганда асосан шу фаннинг предметини ўрганиш усули 
тушунилади. Методология деганда эса, содда қилиб айтадиган бўлса, 
шу фаннинг предметини ўргатиш усули, ўргатишда қўлланиладиган 
ёндошувлар, усуллар мажмуаси тушунилади. 
Иқтисодий таҳлилнинг методологик асоси, яъни уни ўргатишда 
қўлланиладиган ёндашувлар турли йўналишда бўлиши таъбиий. Шу 
туфайли уларни, энг авволо, тўғри таснифлаш лозим. Бизнинг 
фикримизча, уларни ўрганишда қандай ёндашишига қараб икки 
гуруҳга бўлиш мумкин:
1. Ўрганилаётган объектга диалектика нуқтаи назаридан 
ёндашиш. 
2. 
Ўрганилаётган 
объектга 
системали 
узлуксизликни 
таъминлаган ҳолда ёндашиш.

---

34 
Биринчи ёндашиш бўйича таҳлил қилинса барча иқтисодий 
жараёнлар бир-бири билан ўзвий боғлиқликда, ҳаракатда ва доим 
ўзгаришда деб қараш лозим бўлади. Бундан келиб чиқадиган бўлса 
шуни таъкидлаш жоизки, иқтисодий жараёнларни ифодалайдиган 
кўрсаткичлар ҳам бир-бири билан ўзвий боғлиқликда ва ўзгаришда 
деб қаралади. Бу ёндашув, айниқса, натижавий кўрсаткичларга 
омиллар таъсирини аниқлашда кенг қўлланилади.
Иккинчи ёндашув бўйича таҳлил қилинганда ўрганилаётган 
объектни мураккаб иқтисодий жараёнлар мажмуасидан иборат деб 
баҳолаб, уларнинг барча қисмлари бир-бири билан ўзоро ўзвий 
боғлиқликдалигидан келиб чиқиб, уларни ўрганишда барча 
жиҳатларини тартибга солган ҳолда яхлит хулосага келгунча 
қилинадиган ходисаларга узлуксиз равишда системали тарзда 
ёндашиш лозимлигини тақозо қилади. Бунга ўрганилаётган объектни 
деталлаштириш, 
системалаштириш 
(тартиблаштириш) 
ва 
умумлаштириш орқали эришиш мумкин.
Ўрганилаётган объектни 
деталлаштириш
деганда мураккаб 
иқтисодий жараёнларни соддалаштириш ва улардан тўғри ва яхлит 
хулоса қилиш учун уларни майда бўлакларга бўлиб ўрганиш 
тушинилади.