Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

 Т =

Тх


Тму 
Ушбу боғланишни аниқ мисоллар ёрдамида кўриб чиқиш мумкин. 
Бу эса тавсия қилинаётган назарий ҳисоб-китобларнинг амалиётга 
қулланилишидан ҳам далолат береди (3.9 - жадвал). 
3.9 - Жадвал 
Товар обороти ҳажмига ходимларнинг рўйхатдаги 
сони ва меҳнат унумдорлиги ўзгаришининг 
таъсирини фарқлаш усули билан аниқлаш йўллари. 
 
 
 
Фарқи (+,-) 
Кўрсаткичлар 
Режа- 
Ҳақи- 
 
Шу жумладан 
 
да 
қатда 
 Жа- 
ми 
Ходим 
лар сони 
эвазига 
Меҳнат 
унумдор-
лиги эвазига 
1. Ходимларнинг ўртача
йиллик рўйхатдаги
сони, киши 
8038 
8057 
+ 19 
х 
Х 
2. Меҳнат унумдорлиги,
сўм 
6282,0 
6365,5 
83,5 
х 
х
3. Товар обороти, минг
сўм 
50495 
51287 
+792,0 
+119,3
+ 672,7

---

61 
Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, товар обороти 
режага нисбатан 792,0 минг сўмга кўп бўлган. Бунга қуйидаги 
омиллар таъсир қилган : 
1. Ходимларнинг ўртача йиллик рўйхатдаги сонининг 19 кишига 
кўпайганлиги товар обороти ҳажмини 119,3 минг сўмга кўпайтирган:
(19 . 6282,0 = + 119,3 )
2. Ҳисобот йилида меҳнат унумдорлигининг 83,5 сўмга 
кўпайиши товар оборотини 672,7 минг сўмга кўпайтиришга 
мувоффақ бўлган:
( 8057 . 83,5 = + 672,7). 
Ушбу икки омил таъсири товар оборотининг умумий фарқига 
тенг : 
119,3 + 672,7 = + 792,0 минг сўм. 
Фарқли усули натижага таъсир этувчи омиллар сони учта ва 
ундан ортиқ бўлган тақдирда ҳам, агар улар ўртасидаги боғлиқлик 
кўпайтириш билан ифодаланса, қўлланилиши мумкин. У ҳолда 
натижага биринчи омилнинг таъсирини топиш учун унинг фарқини 
қолган икки омилнинг режадаги миқдорига кўпайтирилади. Чиққан 
натижа биринчи омил таъсири бўлиб ҳисобланади.
Натижа ўзгаришига иккинчи омилнинг таъсирини топиш учун 
биринчи омилнинг ҳақиқий миқдори иккинчи омилнинг фарқига ва 
учинчи омилнинг режадаги даражасига кўпайтирилади. Чиққан 
натижа шу омилнинг таъсири бўлиб ҳисобланади.
Натижага учинчи омилнинг таъсири ҳам худди шу тартибда 
ҳисобланади. Унда биринчи ва иккинчи омилларнинг ҳақиқий 
миқдорига учинчи омилнинг фарқи кўпайтирилади. Чиққан натижа 
учинчи омил таъсири бўлиб ҳисобланади. Мисол учун қуйидаги 
математик боғлиқликни олайлик :