Иқтисодий таҲ

8.4. Саноат корхоналарининг моддий ресурслар билан таъминланиши ва улардан самарали фойдаланишни таҳлил қилиш

Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши, ўз навбатида, меҳнат буюмларининг ортишига олиб келади. Агар иқтисодиётнинг айрим тармоқларида (енгил саноат) моддий харажатларнинг ишлаб чиқариш харажатларида тутган салмоғи 80 фоизни ташкил этишини назарда тутсак, у ҳолда материал сарфини камайтиришнинг қтисодиётда нақадар катта аҳамиятга эга эканлигини кўриш мумкин.

Бозор иқтисодиёти шароитида тежамкорлик тартибини кучайтириш, ҳамма турдаги ресурсларни оқилона ва тежаб-тергаб сарфлаш, ресурсларни тежайдиган ва чиқитсиз технологияга ўтишни амалга ошириш, ишлаб чиқаришнинг иккиламчи ресурслари ва чиқитларидан фойдаланишни яхшилаш, уларни қайта ишлайдиган ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантириш, иккиламчи хом ашёни тўплашни, шу жумладан, аҳолидан тўплашни ташкил қилиш лозим.
Моддий-техника таъминотини бозор иқтисодиётига мос равишда қайта қуриш моддий ресурслардан марказлаштирилган тарзда фойдаланиш ва истеъмолчиларни мол етказиб берувчиларга бириктириб қўйишдан ишлаб чиқариш воситалари билан фондлар ва нарядларсиз, истеъмолчиларнинг буюртмаси бўйича, шартнома нархларидан фойдаланган ҳолда, харидор манфаатини кўзлаб, иш юзасидан шерик танлаш орқали эркин олди-сотди шаклидаги савдо қилишга ўтиш натижасида ишлаб чиқарувчининг ўз сўзини ўтказиши ва танҳо ҳуқуққа (монополия) эга бўлишни бартараф этиб, ривожланган бозорнинг пайдо бўлишига олиб келди.
Корхоналарнинг моддий-техника таъминоти ҳолатини таҳлил қилиш чекланган доирада олиб борилади, чунки йиллик ҳисоботда таъминот ҳолати тўғрисида маълумотлар жуда ҳам кам берилади. Шу боис, таъминот ҳолатини чуқур ва ҳар томонлама таҳлил қилиш учун корхонанинг таъминот бўлими ва омборхона маълумотларига мурожаат қилиш лозим бўлади. Ана шу маълумотларга асосланган ҳолда материаллар гуруҳи бўйича келтирилиши ва бизнес-режанинг бажарилишини аниқлаш мумкин.
Корхонада ишлаб чиқариш жараёнини бир маромда амалга ошириш кўп жиҳатдан корхонани моддий ресурслар билан тўлиқ таъминланишига боғлиқдир.
Корхонанинг моддий ресурсларга бўлган эҳтиёжи икки манба ҳисобига, яъни, ташқи таъминот ва ички таъминот ҳисобига қондирилади.
Ташқи таъминот деганда, корхоналар хом ашё биржалари билан тузилган шартномаси асосида моддий-техника ресурсларини четдан етказиб берувчилардан келиб тушиши тушунилади.
Ички таъминот деганда таъминот режасининг бажарилиши, ички ресурслардан самарали фойдаланиш, чиқиндиларни камайтириш, иқтисод режасига риоя қилиш кабилар тушунилади.
Корхонани хом ашё ва материаллар билан таъминланганлиги даражаси сотиб олинган хом ашёларнинг ҳақиқатдаги миқдорини режадаги талабни таққослаш орқали аниқланади. Шу билан бирга моддий ресурсларни олиб келиш шартномаларини бажарилётганлигини таъминлаш ва ҳақиқатда бажарилаётганлигини текшириш лозим.
8.6-жадвалда корхонани моддий ресурслар билан етказиб бериш шартномалари ва ички эҳтиёж манбалари орқали таъминланганлигини таҳлил қиламиз (8.7-жадвал).