Иқтисодий таҲ

8.7-жадвал
Моддий ресурсларни етказиб бериш шартномалари ва ички эҳтиёж манбалари билан таъминланганлигини таҳлили

Мате-риал тури	Режада ги еҳтиёж, м	Еҳтиёжни қоплаш манбалари		Шартно мада белгилан- ган, м	Шартнома вий эхтиёж- ларни таъминлаш, %	Мол етказиб берувчилар- дан олинган, м	Шартнома-ларнинг бажарилиши. %
		ички	ташқи
А Ва ҳ.к.з	4700	50	4650	4420	95	4190	94,8

8.7-жадвал маълумотларидан кўринишича, А материалига бўлган талаб етказиб бериш шартномалари ва ички эҳтиёж манбалари бўйича тўлиқ таъминланмаган.

Режа бўйича қоплаш таъминлаш коеффитсиенти қуйидагига тенг:
50+4420 : 4700=0,95
Ҳақиқатда эса , А материалини етказиб бериш режаси 10 % га бажарилмаган:
4190+50 : 4700 =0,90
Демак, А материали бўйича эҳтиёж фақат 90 % га таъминланган (100-90).
Бундан ташқари, мол юборувчилардан олинган материалларнинг сифати, уларни стандартларга жавоб бериши, техника ва шартнома шартлари ҳамда мол юборувчилар томонидан йўл қўйилган хатоларга билдирилган эътирозлар текширилади. Асосий эътибор материалларни ўз вақтида етказиб бериш режаси бажарилишини ўрганишга берилади. Материалларни ўз вақтида етказиб бермаслик натижасида маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш режаси бажарилмай қолади.
Моддий ресурслардан оқилона ва самарали фойдаланиш даражасини ифодаловчи умумлашган кў рсаткич материал қайтими ҳисобланади. У моддий харажатларнинг бир сўми ҳисобига қанча маҳсулот ишлаб чиқарилганлигини кўрсатади. Масалан, корхонанинг ишлаб чиқарган маҳсулоти ҳажми 100 минг сўмни ташкил этсин, моддий харажатлари эса 70 минг сўм, дейлик. Бундай ҳолда материал қайтими 1,43 сўмга тенг бўлади.
Материал қайтимини қуйидаги формула орқали ифодалаш мумкин:
МС = ТМ( СТ) : МХ
бунда:
МС - материаллар самараси;
ТМ (СТ) - товар маҳсулоти (соф тушум) ҳажми;
МХ - моддий харажатлар.
Материал самараси кўрсаткичининг акси материал сиғимидир. У бир сўм товар маҳсулоти ишлаб чиқариш учун неча тийин моддий харажатлар тўғри келишини кўрсатади. Таҳлил учун қуйидаги 8.8-жадвални келтирамиз.
Таҳлил қилинаётган корхона моддий харажатларни иқтисод қилиш натижасида қўшимча равишда 67358 минг сўмли маҳсулот ишлаб чиқаришга эришди. Демак, корхона товар маҳсулотига кетадиган материал сарфини камайтириш борасида барча чора-тадбирларни ўтқазмоқда, деб хулоса чиқаришимиз мумкин.
Жадвалдан кўринишича, ҳисобот йили ҳақиқатда товар маҳсулоти ҳажми бизнес-режага нисбатан 55370 минг сў мга ошган. Бунга икки омил таъсир кўрсатади: