Иқтисодий таҲ

4.3. Коррелатсия ва регрессия усулларининг моҳияти ва уларни иқтисодий таҳлилда қўлланилиши
Коррелатсия ва регрессия усуллари икки ва ундан ортиқ кўрсаткичларнинг ўзгаришини бир-бири билан боғланганлигини ҳисоблашда қўлланилади. Бунда коррелясия коеффитсиенти 0 га тенг бўлса, у ҳолда ўрганиладиган кўрсаткичларда ҳеч қандай боғлиқлик йўқлигини кўрсатади. Агар коррелятсия коеффитсиенти 1 га тенг бўлса, у ҳолда ўрганиладиган кўрсаткичларда боғлиқлик тўлиқ бўлади, яъни функсионал бўлади.
Коррелятсион таҳлилни қўллашнинг зарурий шартлари:
- ўрганилаётган омиллар ва натижавий кўрсаткичлар ҳақида танланадиган маълумотларнинг етарлича кўплиги (динамикада ёки жорий йил учун бир турдаги обектларнинг мажмуи);
- ўрганилаётган омиллар сонли ўлчамда бўлиши ва ахборотнинг у ёки бу манбаида акс этиши.
Коррелятсион таҳлилни қўллаш қуйидаги масалаларни ечиш имконини беради:
1) бир ёки бир нечта омиллар таъсири остида бў лган натижавий кўрсаткичлар ўзгаришини аниқлаш (абсолют ўлчамда), яъни омиллининг бирликка ўзгаришида натижавий кўрсаткич катталиги неча бирликка ўзгарганини аниқлаш;
2) ҳар бир омилдан натижавий кўрсаткичнинг нисбий боғланиш даражасини ўрнатиш.
Қуйидаги жадвал маълумотлари асосида коррелятсион-регрессион усулдан фойдаланиб, ишчиларни фонд билан қуролланиш ва бир ишчига тўғ ри келувчи иш унуми ўртасидаги боғланишни кўришимиз мумкин (4.2-жадвал).


4.2 – жадвал
Коррелатсия ва регрессия усулларининг қўлланилиши

Сех	Бир бирлик маҳсулот таннархи, ( сўм) Х^1	Бир бирлик маҳсулотга кетган материал харажатлар (сўм) Х^2	Х^1^2 қаторнинг квадрати	Х^2^2 қаторнинг квадрати	Омилларни кўпайтмаси Х^1 *Х^2
А	1	2	3	4	5
1.	254	56	64516	3136	14224
2.	230	50	52900	2500	11500
3.	241	54	58081	2916	13014
4.	254	56	63001	3136	14056
5.	264	60	69696	3600	15840
6.	270	62	72900	3844	16740
Сумма	1510	338	381094	19132	83374

Бир бирлик маҳсулот таннархи ва бир бирлик маҳсулотга кетган материал харажатлар ўртасидаги коррелятсия коеффитсиентини қуйидаги формула орқали ифода этиш мумкин:

Рхй=∑ Х¹ × Х²÷√∑ Х^{1 2} х Х^{2 2}

Мазкур формуланинг ҳисоб-китоби: 83374 /381094 х 19132 = 83374 / 85329 = 0,98.
Демак, бир бирлик маҳсулот таннархи ва бир бирлик маҳсулотга кетган материал харажатлар ўртасидаги боғлиқлик тўла (функтсионал), деган хулосага келиш мумкин. Бир бирлик маҳсулот таннархининг 98 %и моддий харажатларга боғлиқ, қолган 2 %и эса бошқа омилларга боғлиқ ҳисобланади.