Иқтисодий таҲ

3.4. Иқтисодий таҳлилнинг махсус усуллари

Таҳлилнинг усули унга бў йсинувчи махсус усуллар орқали ифодаланади. Корхоналар фаолиятини таҳлил қилишда турли махсус усуллар қў лланилади. Шулардан энг асосийлари қуйидагилардир:

а) Таққослаш усули корхона фаолиятини таҳлил қилишнинг энг асосий усулидир. Таққослаш – инсон атроф-муҳитни англай бошлаган усуллардан бири бў либ, ундан доимо фойдаланилади. Унинг муҳимлиги қуйидаги мақолда ҳам қайд қилинади: “Барча нарса қиёслашда англанади”. Бу усул иқтисодий ҳодисалар тадқиқида ҳам кенг тарқалди: баҳолаш учун қўлланиладиган ҳар бир кўрсаткич, ҳар бир рақам, назорат ва прогноз худди шундай бошқалар билан таққослашдагина аҳамиятлидир.Таққослаш усулларини санаб ўтамиз:
- ҳақиқатдаги кўрсаткичларни бизнес-режа даражасидаги кўрсаткичлар билан таққослаш натижасида бизнес-режанинг бажарилиш даражаси ва сифати аниқланади;
- жорий йилда амалдаги кўрсаткичларни ўтган давр ҳисоботи билан таққослаш натижасида ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръати аниқланади;
- ишлаб чиқаришда энг мукаммал намунага эга бўлган корхонанинг иқтисодий модели билан таққослаш. Бу ўринда таққослаш комплекс тарзда олиб борилмайди, балки ушбу корхонанинг айрим кўрсаткичлари билан таққосланади;
- корхона ишининг якуни, илғор техник-иқтисодий меъёрлар, ўтган давр ҳисоботи айрим даврларда қилинган ишларнинг энг яхши натижалари ушбу корхонанинг илғор участкаларидаги иш натижалари, корхона ҳамда ушбу тармоқдаги илғор ишчиларнинг иш натижалари билан таққослаш;
- ушбу корхонанинг кў рсаткичлари тармоқ бўйича аниқланган ўртача кўрсаткичлар билан таққосланади.
Аввал қайд қилинганидек, иқтисодий таҳлилнинг вазифаларидан бири тизимли назорат ва қўйилган мақсадларга эришиш бўйича корхоналар фаолиятини ҳар томонлама баҳолаш ҳисобланади. Бунда ҳақиқатдаги маълумотларни режадаги билан таққослаш зарурлигига шартланган. Бундай таққослаш ой, чорак ёки йил режасини бажариш даражасини аниқлашга, мўлжал параметрлардан оғишни аниқлаш, ечимини талаб қилувчи муаммоларни аниқлашга имкон беради.