Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва билиш услуби

• РЕЖА:

• РЕЖА:

Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва вазифалари

• Аристотел бу фанни уй хўжалигини бошқариш қонунлари тўғрисидаги фан деб қараган бўлса, меркантилистлар, физиократлар ва инглиз классик иқтисодий мактабининг вакиллари уни бойлик тўғрисидаги фан деб ҳисоблайди.

• Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети нима? Бу фан асосан нимани тадқиқ қилиб, нимани ўрганади? – деган саволнинг ечими жуда мураккаб бўлиб, бу ҳақда ўтмишда ва ҳозирги даврда турли фикрлар билдириб келинмоқда.

• Иқтисодий жараёнлар: ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш, тақсимлаш, айрибошлаш, истеъмол ва ҳ.к

• Иқтисодий ҳодисалар: ишсизлик, инқироз, инфляция, бандлик ва ҳоказо.

Иқтисодий қонунлар ва категориялар (илмий тушунчалар)

• Иқтисодий қонунлар тизими

-

• Иқтисодий таҳлил услуби ва тамойиллари

Мантиқийлик ва тарихийлик усули - Тарихийлик-иқтисодий ҳодиса ва жараёнларни тарихнй ривожланиш даврлари нуқтаи -назаридан мантиқийлик эса уларнинг ички қонуний боғланишлари орқали таҳлил қилиш. Эксперимент-Амалга оширилиши лозим бўлган иқтисодий чора-тадбирларни синов тариқасида иқтисодиeтнинг алоҳида бўгинларида қўллаш. Бу усул ислоҳотларни амалга ошириш, иқтисодиёт инқироз ва турғунликларга учраган даврларда алоҳида муҳим аҳамиятга эга. Математик ва статистик усул- Иқтисодий ҳодисалар миқдорий ўлчамга эга бўлганлиги сабабли уларни таҳлил қилишда математик амаллардан кенг фойдаланилади. Статистик усул- статистик кузатиш, танлаш, алоқида бслгилари бўйича гурухларга ажратиш ва ўртача миқдорлар чиқариш кабиларни ўз ичига олади.

ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИНИНГ ТАМОЙИЛЛАРИ (ПРИНЦИПЛАРИ)

• Ишлаб чиқариш ресурслари функционал вазифасига кўра қуйидаги турларга бўлинади:
• ● табиий ресурслар – бу табиат иномлари;
• ● моддий ресурслар – инсон томонидан яратилган ишлаб чиқариш воситалари;
• ● меҳнат ресурслари – меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳоли;
• ● молиявий ресурслар – ишлаб чиқаришни ташкил қилишга ажратилган пул маблағлари;

• Табиий ресурслар ўз навбатида қуйидаги турларга бўлинади. :
• қайта ҳосил қилинадиган ва қайта ҳосил қилинмайдиган;
• тикланадиган ва тикланмайдиган;

• Иқтисодий ресурслар

• Бу иқтисодий фаолиятда зарурий ҳажмда фойдаланиладиган табиий, моддий ва инсон ресурслари ёки унинг потенциал омилларидир.

• Ер

• Бу фойдаланишга яроқли ерлар ва бошқа табиий ресурслар (сув ресурслари, фойдали қазилмалар, ўрмонлар ва ишлаб чиқаришнинг табиий-иқлим шароитлари)

• Инсонлар томонидан вужудга келтирилган ишлаб чиқариш воситалари. Булар хом-ашё, материаллар, машина ва ускуналар, бино ва иншоотлар, транспорт ва алоқа воситалари.

• Ишчи кучи – инсонда мавжуд бўлган жисмоний ва ақлий лаёқат. Меҳнат унинг сарфланиш жараёни.

• Алоҳида кишиларга хос бўлган ноёб хислат, талант ва қобилиятдир

• Капитал

• Меҳнат (ишчи кучи)

• Тадбиркорлик лаёқати

• Жамият эҳтиёжлари қуйидаги шаклларда
• номоён бўлади:

• Жамият эҳтиёжларининг барча таркибий қисмларига хос бўлган умумий хусусият — улар чексиз ва чегарасиздир.

• Эҳтиёжларнинг ўсиб бориш қонуни – Жамият эҳтиёжларининг микдоран ортиб ва сифат жиҳатдан такомиллашиб боришини билдиради.

• Эҳтиёжлар иқтисодий мазмунига кўра – ишлаб чиқариш ва истеъмол эҳтиёжларига, қондирилишининг долзарблигига кўра – бирламчи ва иккиламчи эҳтиёжларга ажратиб ўрганилади.

• Эҳтиёжларнинг ўсиб боришини
• тақозо қилувчи омиллар:

• ● Аҳолининг табиий ўсиши - бунинг натижасида эҳтиёжлар микдоран ортиб боради; ● Фан-техника тараққиёти ва реклама. Унинг таъсирида кишиларда янги товарларга эҳтиёж пайдо бўлиб, у сифат жиҳатдан такомиллашиб боради.

• Эҳтиёжларнинг усиб боришига қарши
• таъсир қилувчи омиллар:

• - Ишлаб чиқаришни ривожланиш ҳолатининг пастлиги. - Иқтисодий фаолликнинг циклик рўй бериши. - Жамиятдаги мавжуд ҳукмрон муносабатлар - Фавқулодда ҳолатлар (урушлар, иқтисодий тизимлар алмашиши). - Табиий офатлар (зилзила, сув тошқини ва ҳ.к.)