―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda qishloq xo‘jaligining ahamiyati
Oziq-ovqat muammosi bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biri 
hisoblanadi. Oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish eng avvalo har bir davlatning 
agrosiyosati-qishloq xo‘jaligiga chambarchas bog‘liqdir. MDH tarkibiga kiruvchi 
davlatlarda ham qishloq xo‘jaligini rivojlantirish zarurati va MDH tarkibiga kiruvchi 
davlatlarning iqtisodiy salohiyati katta. Bunda qishloq xo‘jaligi nafaqat aholini oziq-ovqat 

---

88 
bilan ta‘minlabgina qolmay, unga yana insonlarning mehnatga bandligini oshirmoqda. 
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining asosiy iste‘molchilari aholi hisoblanadi. Shu sababli 
dunyo aholisining ko‘payishi (kamayishi), hududlar bo‘yicha taqsimlanishi, ularning 
daromadlarining o‘zgarishini juda jiddiy o‘rganish talab etiladi. Qishloq xo‘jaliginng muhim 
vazifalaridan biri mamlakat aholisini oziq-ovqat, qayta ishlash sanoatini esa zarur qishloq 
xo‘jaligi xomashyosi bilan ta‘minlashdir.
Iqtisodiyotni rivojlantirishda qishloq xo‘jaligi chiqindilaridan energiya manbai, oziq-
ovqat va boshqa maqsadlarda foydalanish, minimal ishlov orqali tuproqning unumdorligini 
tiklash, suv sarfini, kimyoviy moddalarni qo‘llashni kamaytirish katta ahamiyatga ega. 
Oziq-ovqat xavfsizligi qishloq xo‘jaligi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning
strategiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
- qishloq xo‘jaligi majmui mehnat resurslariga nisbatan protektsionistik choralarni 
ko‘rish va aholi har xil qatlamlarining davlat ta‘minotiga erishish; 
- sanoat, saqlash, qayta ishlash va oziq-ovqatlarni tarqatish tizimida mehnat 
resurslarining optimal muvozanatini ushlab turish
56
. 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti huzurida Oziq-ovqat va qishloq xo‗jaligi 
tashkilotining (FAO) tashkil etilishi bilan dunyo aholisining oziq-ovqat tanqisligi 
masalasiga alohida e‘tibor qaratib kelinmoqda. 
Xususan, BMT tashabbusi bilan 1996-yilda ―Butunjahon oziq-ovqat xavfsizligi Rim 
deklaratsiyasi‖ hamda 2000-yilda ―Mingyillik deklaratsiyasi‖ qabul qilinib, unga ko‗ra, 
to‗yib ovqatlanmaydigan jahon aholisi sonini 2015-yilga borib ikki barobarga qisqartirish 
nazarda tutilgan. FAOning statistik ma‘lumotlariga ko‗ra, istiqbolni o‗ylab qilingan chora-
tadbirlar natijasida to‗yib ovqatlanmayotgan jahon aholisi 1991-yilda 1010,7 million kishini 
tashkil qilgan bo‗lsa, 2000-yilda 924,3 million (1991-yilga nisbatan 9 foizga kam), 2010-
yilda 838 million (1991-yilga nisbatan 17 foizga kam) va 2015-yilda 792,5 million kishini 
tashkil etgan (1991-yilga nisbatan 22 foizga kam). Ya‘ni oxirgi 25 yil mobaynida ushbu 
ko‗rsatkich tushib borish tendensiyasi kuzatilmoqda. 
Bu borada O‗zbekiston Respublikasida ham aholi oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash 
bilan bog‗liq iqtisodiy islohotlarni samarali olib borilayotganligi bois, Economist 
Intelligence Unit kompaniyasi tomonidan har ikki yilda o‗tkaziladigan ―Dunyo 
davlatlarining oziq-ovqat xavfsizligi‖ xalqaro reytingida O‗zbekistonning o‗rni yildan-yilga 
yuqorilab borayotganligini ko‗rsatmoqda
57
. Jumladan, ushbu kompaniyaning 2014-yildagi 
reytingida O‗zbekiston 73-pog‗onani egallagan bo‗lsa, 2016-yilda bu ko‗rsatkich bo‗yicha 
mamlakat 64-pog‗onani egallab, 2014-yilga nisbatan to‗qqiz pog‗ona yuqoriga ko‗tarilgan. 
Bundan tashqari, respublika oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashni tartibga solish 
bo‗yicha bugungi kunga kelib o‗ndan ortiq me‘yoriy-xuquqiy hujjatlar qabul qilingan. 
Jumladan, O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011-yil 4-martdagi ―Iste‘mol 
tovarlari importini boj-tariflari orqali tartibga solishni takomillashtirishning qo‗shimcha 
chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi PQ-1496-sonli (ushbu qaror asosida ichki ishlab 
chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida respublikaga import qilinayotgan ayrim iste‘mol 
tovarlariga nisbatan aksiz solig‗ini joriy qilish belgilangan) hamda 2009-yil 23-yanvardagi 
―Oziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarilishini kengaytirish va ichki bozorni to‗ldirishga oid 
qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PQ-1047-sonli qarorlarini (ushbu qaror asosida 
56
Ўзбекистон озиқ-овқат дастурини амалга оширишнинг муҳим захиралари: конфренция 
материаллари. – Т.: ―Ўзбекистон‖, 2014. 68-бет. 
57
Opportunities in agriculture and food processing. //Business connections. 2016 . 
No1.(//www.amcham.uz) 

---

89 
respublika aholisi uchun 2009-yilda oziq-ovqat mahsulotlari eng muhim turlarini ishlab 
chiqarishning asosiy parametrlari belgilab berilgan) ko‗rsatish mumkin
58
. 
Shunga qaramasdan, bugungi kunda respublika aholisining oziq-ovqat xavfsizligini 
ta‘minlash hamda oziq-ovqat mahsulotlari importini boj-tarif orqali tartibga solish bilan 
bog‗liq bir-qancha muammolar saqlanib qolmoqda. Xususan, 
- ichki bozorni himoya qilish va davlat budjetining daromadlar qismini to‗ldirish 
masalasiga jiddiy e‘tibor qaratilishi va oziq-ovqat tovarlari importiga nisbatan boj 
stavkalarini yuqori qo‗yilganligi natijasida aholining to‗lov qobiliyatiga salbiy ta‘sir 
o‗tkazayotganligi; 
- respublikaga import qilinayotgan oziq-ovqat tovarlari tarkibida sifatsiz 
mahsulotlarning kirib kelayotganligini (energetik ichimliklar, tarkibida ximikat miqdori 
bo‗lgan mahsulotlar va b.) ta‘kidlash mumkin
59
. 
Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda xalqaro reytinglarda yuqori natijalarga 
erishayotgan Germaniya Federatsiyasi (2016-yilgi reytingda 8-pog‗onani egallagan) 
tajribasi o‗rganilganda, ushbu davlat o‗zining oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda asosiy 
e‘tiborini iste‘molchilar huquqini himoya qilish (uchta yo‗nalish belgilangan: sog‗liqni 
saqlash, iste‘molchilarni aldanishdan himoya qilish va jamoatchilikni axborot bilan 
ta‘minlash), oziq-ovqat mahsulotlarining ekologik xavfsizligini ta‘minlash va atrof muhitni 
himoya qilishga qaratgan. Shuningdek, aholini sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan 
ta‘minlash maqsadida Germaniya FAO, ―Butunjahon sog‗liqni saqlash tashkiloti‖ bilan 
hamkorlikni yo‗lga qo‗ygan, bundan tashqari, Germaniya hududida ekokorxonalar (1995-
yildan 2014-yilga qadar Germaniyada ekokorxonlarning soni 6,6 mingdan 23 mingtagacha 
ko‗paygan) tashkil qilingan. 
Yuqorida keltirib o‗tilgan muammolarni bartaraf qilish, aholini sifatli va arzon oziq-
ovqat mahsulotlari bilan yetarli miqdorda ta‘minlash maqsadida, quyidagi chora-tadbirlarni 
amalga oshirish maqsadga muvofiq: 
- birinchidan, aholining birlamchi ehtiyojidagi oziq-ovqat tovarlariga (un, yog‗, 
shakar va b.) nisbatan qo‗yilayogan boj stavkalarini aholining to‗lov qobiliyatini hisobga 
olgan holda belgilash; 
- ikkinchidan, aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda import qilinayotgan 
mahsulotlarning sifat darajasiga e‘tibor qaratish, bunda aholi salomatligiga jiddiy ta‘sir 
qiladigan tovarlarga nisbatan bojxona to‗lovlari stavkasini oshirish yoki importni cheklash 
(kvotalash) hamda Germaniya tajribasidan kelib chiqib, iste‘molchilar huquqlarini himoya 
qilishga bo‗lgan e‘tiborni yanada kuchaytirish lozim bo‗ladi
60
. 
Dunyo aholisining o‗sib borish tendensiyasi kuzatilayotgan bir paytda, ularning oziq-
ovqat xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha xalqaro tashkilotlar (FAO, Butunjahon sog‗liqni 
saqlash tashkiloti va b.), shu jumladan, O‗zbekiston Respublikasida olib borilayotgan 
islohotlar o‗zining ijobiy natijasini bermoqda. Kelgusida bu boradagi chora-tadbirlarni 
amalga oshirishni davom ettirish aholining barcha qatlamlarini sifatli, arzon va yetarli 
darajada oziq-ovqat tovarlari bilan ta‘minlashga olib keladi. 
58
http://uza.uz/uz/documents/mamlakatning-oziq-ovqat-xavfsizligini-yanada-ta-minlash-chor-
16-01-2018 
59
Усмонов З.К., Қўзиев К.Ф. Ўзбекистон озиқ-овқат саноати тармоқларида ишлаб 
чиқариш кучларини жойлаштиришнинг минтақавий хусусиятлари.//‖Иқтисод ва молия‖; 
2016, №7. 
60
Bulletin of IDF No. 480/2017 – The contribution of school milk programmes to the nutrition 
of children woldwide. Date:2017 – Pages:2017 http://www.fil-idf.org/Public/Publication. 
php?ID=41397$ajax=true 

---

90 
М. А. Орипов – и.ф.н., доц., БухДУ
Н. Т. Урманов - и.ф.н., доц., ТДИУ