―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
И.И. Алимов - и.ф.н., доц., ТДИУ
Ш.А. Холматов – магистрант, ТДИУ
 
Ўзбекистон экспорт салоҳиятини мустахкамлашда эркин иқтисодий 
 
ҳудудларни ривожлантириш масалалари
 
Мамлакатларда ташкил этилган эркин иқтисодий ҳудудларга чет эл капиталини 
жалб этиш ва унинг фаолиятини тартибга солиш, бошқариш ва рағбатлантириш 
масалаларини тадқиқ этишда жаҳон тажрибасини ўрганиш жуда муҳимдир. Бу борада 
Хитой, Хиндистон, Литва, Норвегия, Сингапур, Бразилия, Малайзия каби 
давлатларнинг бой амалий тажрибасини ўрганиш ва тегишли хулосалар чиқариш 
мақсадга мувофиқ. Бу мамлакатларда чет эл инвестициялари хажмининг ўсишига 
ижобий таъсир кўрсатган бир қатор омиллар бор, булар: иқтисодиѐтда хусусий 
мулкнинг юқори мавқеи ва такомиллашган рақобат муҳитининг мавжудлиги, 
мамлакатдаги ижтимоий-сиѐсий барқарорлик, кенг ва тўловга қобилиятли, 
ривожланган истеъмол бозорининг мавжудлиги, бой ва турли хилдаги табиий 
ресурслар заҳираларининг мавжудлиги, эркин иқтисодий сиѐсатнинг танлангани, 
хорижий капитал учун турли иқтисодий имтиѐзлар ва рағбатлантириш тизимининг 
жорий этилгани, аҳолининг интеллектуал салоҳияти юқорилиги ва бундан ишлаб 
чиқариш мақсадларида фойдаланиш имкониятларининг кенглиги, чет эл 
капиталининг эркин фаолияти учун тегишли институционал тизимнинг барқарорлиги, 
нисбатан узоқ муддатга мўлжаллангани ва бошқалар. 
Мамлакатимизда ишлаб чиқариш корхоналарини модернизация қилиш ва 
янгилаш, замонавий инновацияларга асосланган ва юксак самарали технологияларни 
жорий этиш бўйича аниқ мақсадлар қўйилган. Уларни амалга оширишда керакли 
имтиѐзларга эга бўлган махсус индустриал зоналарни ташкил этиш йўлида охирги 
йилларда республикамизда кўпгина тажрибаларга эга бўлинди. Бунинг амалий 
тасдиғини «Навоий» ва «Ангрен» махсус индустриал зоналари фаолияти мисолида 
кўриш мумкин. 
«Навоий» эркин индустриал-иқтисодий зонаси ташкил этилганидан буѐн унинг 
ҳудудида умумий қиймати 100 миллион доллардан зиѐд бўлган 19 та инвестиция 
лойиҳаси бўйича ишлаб чиқариш корхоналари ишга туширилди. Жумладан, юксак 
технологиялар асосида модем ва телевизорлар учун приставкалар, электр энергияни 
электрон ҳисоблагичлар, юқори кучланишга чидамли кабеллар, иссиқлик ва сув 
иситиш қозонлари, мобиль ва стационар телефон аппаратлари, тайѐр дори воситалари 
ва бошқа турдаги маҳсулотлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. Шу борада тўпланган 
тажрибани ва Тошкент вилоятидаги ишлаб чиқариш ҳамда ресурс салоҳиятидан 
фойдаланиш, Фарғона водийсидаги корхоналар билан барқарор иқтисодий 
алоқаларни йўлга қўйишнинг келажакда муҳим аҳамиятга эга эканини ҳисобга олган 
ҳолда, ―Ангрен‖ махсус индустриал зонасини ташкил этиш тўғрисида қарор қабул 
қилинган эди. Мазкур индустриал зонада фаолият кўрсатаѐтган корхоналарга, 
киритилган инвестициялар ҳажмига қараб, 3 йилдан 7 йилгача бўлган муддатга кенг 

---

151 
кўламли солиқ ва божхона имтиѐзлари ҳамда преференциялар берилди, уларнинг 
инфратузилма объектлари ва коммуникацияларга кафолатли равишда уланиши 
таъминланмоқда. 
Ҳозирги кунда ―Ангрен‖ махсус индустриал зонаси ҳудудида қиймати 186,0 
миллион долларлик 8 та инвестиция лойиҳаси амалга оширилмоқда. Шулар қаторида 
зарурат ва эҳтиѐж баланд бўлган турли тайѐр маҳсулотларни ва бутловчи буюмларни 
ишлаб чиқариш тайѐр чарм буюмлар ишлаб чиқарадиган комплексни барпо этиш 
алоҳида ўрин тутади. Умумий қиймати 245 миллион долларлик яна 22 та рентабелли 
лойиҳани амалга ошириш масалалари кўриб чиқилмоқда ва бунинг учун зарур 
ҳужжатлар тайѐрланмоқда. 
«Ангрен» махсус индустриал зонаси ҳудудида қисқа муддатда умумий 
қиймати қарийб 44 миллион доллар бўлган 5 та лойиҳа асосида энергияни тежайдиган 
диодли ѐруғлик лампалар, турли катталикдаги мис қувурлар, кўмир брикетлари каби 
юксак технологиялар асосидаги маҳсулотлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. 
Шунингдек, шакар ишлаб чиқариш бўйича янги завод ва бошқа корхоналар ташкил 
этилди. Айни шу йўналишда тўпланган тажрибани ҳисобга олиб, 2013 йилнинг март 
ойида Жиззах вилоятида «Жиззах» махсус индустриал зонаси ташкил этилди. 
Бугунги кунда «Жиззах» махсус индустриал зонаси ҳудудида транспорт, ишлаб 
чиқариш ва муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини жадал ривожлантириш 
бўйича фаол ишлар олиб борилмоқда. 
Мамлакатимизда эркин иқтисодий зоналарни ташкил этиш ва уларнинг 
фаолиятини ривожлантириш соҳасида эришилган ижобий натижаларга қарамай, бу 
ерда ўз ечимини кутаѐтган муаммолар мавжудлиги юзага чиқди. Бу муаммоларга ўз 
диққат-эътиборини қаратган Ўзбекистон Республикаси Президенти Мирзиѐев Ш.М. 
қуйидагиларни ―Исбот тариқасида «Навоий» эркин иқтисодий зонаси бўйича 
маълумотларни келтираман. Ўтган 8 йил мобайнида бу ерда атиги 24 та лойиҳа 
амалга оширилиб, уларда тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар улуши жуда паст 
ва атиги 900 та одам ишга жойлаштирилган. Ўтган йили эса маҳсулот ишлаб чиқариш 
ҳажми 24 фоизга пасайган. Принципиал жиҳатдан янги асосларда «Ургут», 
«Ғиждувон», «Қўқон» ва «Ҳазорасп» эркин иқтисодий зоналарини ташкил этиш 
бўйича куни кеча Фармон қабул қилинди. Ўтган йиллардаги хатоларни яна 
такрорлашга энди йўл қўйиб бўлмайди‖
96
-деб алоҳида таъкидлаб ўтди. 
Республикамизда бу соҳада қўлга киритган тажрибалар шуни тасдиқлаб 
бермоқдаки, мамлакатимизнинг бошқа минтақаларида ҳам Навоий ва Ангрен каби 
махсус индустриал зоналарни, замонавий логистика тизимлари ва транспорт 
инфратузилмаларини яратиш бўйича бошлаган ишларни давом эттирилмоқда. Шуни 
таъкидлаш лозимки, бу сохада йўл қўйилган хатоларни такрорланишига йўл 
қўймаслик бўйича аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқилган. Бугунги кунда 
республикамизда эркин иқтисодий зоналарда фаолият юритаѐтган корхоналарни 
жадал модернизация қилиш ва техник қайта жихозлашни таъминлаш, юксак 
технологиялар асосида ишлайдиган автомобилсозлик ва газ-кимѐ, электр техникаси 
ва тўқимачилик, озиқ-овқат ва фармацевтика, ахборот ва телекоммуникациялар 
тармоғи ҳамда бошқа йўналишлардаги янги ва замонавий ишлаб чиқариш 
қувватларини ташкил этишга қаратилган фаол инвестиция сиѐсатини юритишга катта 
эътибор берилмоқда. 
96
Ш.М.Мирзиѐев. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар 
бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. -Т.: ―Ўзбекистон‖ 2017. 

---

152