―ИҚтисодиёт‖ факультети

Yevropa Ittifoqi, AQSH va Rossiya Federatsiyasi bozorlaridagi narxlar o‘rtasidagi 
farq (kg/dollar)
126
 
Mamlakatlardagi 
narxlar
Poliz ekinlari 
Ho‘l meva 
mahsulotlari 
Oziq-ovqat 
mahsulotlari 
Non 
mahsulotlari 
AQSH 
0,38 
0,99 
o‘rtacha 
2-3 dollar 
0,20 
Rossiya 
Federatsiyasi 
0,20 
0,55 
o‘rtacha 
2 dollar 
0,10 
Yevropa Ittifoqi 
0,35-0,38 
0,95 
o‘rtacha 
2-3 dollar 
0,23 
126
Fruitanalytcs.com – dunyo bo‘ylab oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligidagi vaziyatni tahlil qiluvchi 
sayt 

---

192 
Rossiya Federatsiyasidagi narxlar darajasi yuqorida keltirilgan narxlardan ancha past, 
chunki AQSH va YeI mamlakatlaridan ko‘ra bu yerda aholi daromadlari anchagina past, 
iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari ham AQSh va YeI mamlakatlaridan past rivojlangan. 
Shu bois ham bu yerda bozor narxlari pastroq. Yuqoridagi tahlillardan kelib chiqib bizga 
daromadi yuqoriroq bozorlarni ko‘zlash foydaliroq. Bu faqat eksportyorlarimizni 
boyishlariga emas, balki mamlakatimizga valyuta oqimlari ko‘payishiga olib keladi. Biz 
faqatgina ikkita davlat misolida keltirdik, bulardan tashqari Janubiy Koreya, Xitoy, 
Yaponiya, Singapur, Kanada, Afrika mamlakatlari kabi eksportga qilish uchun qulay 
mamlakatlar talaygina. 
Biz ushbu mamlakatlarga eksport qilish uchun nimalar qilishimiz zarur, birinchi 
navbatda har bir eksport qiluvchi yoki ishlab chiqaruvchi xalqaro sifat sertifikatiga ega 
bo‘lishi kerak. Bunday sertifikatlar juda ham ko‘p. Sifat sertifikatiga ega 
bo‘lmagan har qanday ishlab chiqaruvchini mahsuloti birinchidan mamlakatlar hududiga 
kiritilmaydi, kiritilgan taqdirda ham yevropalik va amerikalik iste‘molchilar 
sertifikatlanmagan mahsulotlani olishmaydi. Shu bois biz bunday sertifikatlarni olishga 
majbur bo‘lmoqdamiz. 
Xalqaro sifat sertifikatlarini oziq-ovqat mahsulotlari, shuningdek ho‘l meva va 
sabzavotlar uchun maxsus turlari mavjud.
Ko‘pgina rivojlangan mamlakat va ularning aholilari xalqaro xizmat ko‘rsatish va 
sifat menejmenti darajasini baholashda xalqaro ISO sertifikatiga yuqori baho beradilar. Bu 
sertifikatni o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki bu sertifikat butun dunyo bo‘yicha amal 
qiladi. Kelgusida o‘z oldiga rivojlanish maqsadini qo‘ygan kompaniyalar albatta ISO 
sertifikatini olishlari kerak. Bu sertifikatni olishni o‘zi anchagina qiyin hisoblanadi. Chunki, 
siz bu sertifikatni olish uchun butun boshli ishlab chiqarish va yetishtirish, qayta ishlash 
tizimingizni xalqaro darajada belgilangan darajaga olib chiqishingiz kerak. Bu sizdan 
deyarli butun boshli texnika-texnologiya, xizmat ko‘rsatish, logistika, saqlash tizimingizni 
qaytadan jihozlash darajasigacha olib borishi mumkin. Shu bilan birga sertifikatlovchi 
tashkilot vakili bunga o‘zi ishonch xosil qiladi, sertifikat berilgandan so‘ng ham sizning 
faoliyatingiz nazoratda bo‘ladi.
Ushbu ISO sertifikatini berish bilan bir qancha yirik tashkilotlar shug‘ullanadi. Bular: 
- TUV CERT; 
- AQSH - O.T.C; 
- Buro Veritas Quality international – Buyuk Britaniya va h.k. 
ISO sertifikatidan tashqari xalqaro sertifikatlardan Global Gap sertifikati ham bor. 
Ushbu Global GAP asosan baliqchilik, qishloq xo‘jaligi sohalarida qo‘llaniladigan sifat 
nazorati tizimi hisoblanadi. Bugun oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilarga o‘z mahsulotlarini 
sotishlari uchun bu mahsulotlar talabga mos keladigan sharoitlarda va ekologik tozalik 
darajasiga qanchalik rioya etilganini isbotlashi kerak bo‘lmoqda. Davlatlar tamonidan ishlab 
chiqilayotgan bugungi yangi talablar natijasida baliqchilikni va qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlarini ishlab chiqarishda suvga va yerga bo‘ladigan zarar darajasini kamaytirish, 
yerga va mahsulotga beriladigan kimyoviy ishlovlar darajasini kamaytirish talab etilmoqda. 
Huddi shunday talablarga rioya etilganini tasdiqlovchi sertifikatlardan biri bu Global GAP 
sertifikatidir. Ushbu sertifikat egalari o‘z mahsulotlarini xalqaro bozorlarda ya‘ni chakana 
savdo orqali bemalol sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu serifikatsiz fermer va ishlab 
chiqaruvchilarimiz va qayta ishlash sohasidagi tadbirkorlarimiz uchun ham chet el 
bozorlariga kirish qiyinchilik tug‘diradi. Ushbu sertifikatni berish uchun siz o‘zingizzga 
ushbu sertifikatni berish huquqiga ega tashkilotni topishingiz va ularni vakillari kelib sizni 
korxona, firma yoki fermer xo‘jaligingizda tegishli audit xizmatini o‘tkazadilar, shundan 

---

193 
so‘ng sizni faoliyatingizda kamchiliklar aniqlansa ularni tuzatish bo‘yicha tavsiyalar 
beriladi. Shundan so‘ng siz bu sertifikatlarga ega bo‘lasiz. 
Yuqoridagi kabi sertifikatlarga ega bo‘lish orqali milliy ishlab chiqaruvchilarimiz o‘z 
qishloq xo‘jaligi va meva-sabzovot mahsulotlarini bemalol dunyoni istagan mamlakatiga 
yuqori narxlarda sotish imkoniga ega bo‘ladilar. Iste‘molchi ishonchiga kirish va raqobat 
kuchli bo‘lgan bozorlarda o‘z o‘rnimizni topish uchun harakatni hozirdan boshlashimiz 
kerka bo‘ladi. Yuqoridagi sifat sertifikatlarini olish uchun davlat va Tashqi savdo vazirligi 
va Savdo-sanoat palatasi ishlab chiqaruvchilarga maslahatlar berishi kerak, ularni kerak 
bo‘lsa moddiy va moliyaviy qo‘llab-quvvatlashi kerak.
М. К. Бекназарова – магистрант, ТДИУ