―ИҚтисодиёт‖ факультети

Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport hajmini oshirish va oziq-ovqat xavfsizligini 
ta‘minlashda xalqaro standartlarning o‘rni 
Bugungi zamonaviy texnologiyalar va robotlashgan tishlab chiqarish zamonida 
yashayotgan bo‘lsak ham, lekin mamlakatlar iqtisodiyotini muhim bir qismi, ya‘ni alohida 
e‘tibor bilan qaraladigan qismi bu hali ham qishloq xo‘jaligi bo‘lib qolmoqda. Dunyoni har 
qanday iqtisodiyoti rivojlangan davlatini o‘rganadigan bo‘lsak ham, hoh u xizmat 
ko‘rsatishga ixtisoslangan bo‘lsin hoh yuqori texnologiyali ishlab chiqarish baribir qishloq 
xo‘jaligi alohida ahamiyatga ega sohalardan biri bo‘lib qolaveradi. Bunga sabab oddiy 
barcha davlatlar ochiq iqtisodiyotga ega bo‘lsalarda o‘z aholilarini oziq-ovqat xavfsizligi 
bilan ta‘minlashlari kerak. Bu birinchi darajali masala, agar davlatlar har qanday oziq-ovqat 
mahsulotlarini kiritaversa, unda aholi salomatligi borasida kim qayg‘uradi, ishlab 
chiqaruvchilardagi sifat nazorat tizimini tekshirmasa qandy oqibatlarga olib keladi, bu 
haqda ham o‘ylab ko‘rilgan albatta. 
Hozirgi kunda mamlakatlar birinchi navbatda e‘tiborni oziq-ovqat mahsulotlarini 
qabul qilishda
xalqaro sifat standartlari darajasida sertifikatlanganmi yoki yo‘qmi 
shuni tekshirmoqdalar. Oziq-ovqat mahsulotlarini sertifikatlashga oid ko‘pgina standartlar
mavjud.
Biz bilamizki har qanday biznes, tuzilish va faoliyat shaklidan qat‘iy nazar 
kengayishga intiladi. Bunda albatta eksport birinchi darajali ishga aylanadi. Xalqaro 
bozorga chiqish – bu kompaniya keying rivojlanishiga qo‘ygan qadami bo‘ladi. 
Huddi mamlakatimizda bo‘lgani kabi, boshqa xorijiy davlatlar bozorlariga chiqish 
ham ma‘lum bir tayyorgarlik jarayonlarini qamrab oladi. Bunga sabab sifatida marketing 
izlanishlari, bozorni o‘rganish va albatta mahsulotni sifat ko‘rsatkichlari darajasiga keltirish, 
kerakli sertifikatlarni olishdir. 
124
www.kun.uz/uz/news/2018/06/18/uzagrokimeimoa-bulinmalarining-fermerlar-oldidagi-qarzi-
587-mlrd-sumgaca-ko‘paydi. 
125
www.uza.uz/uz/politics/qishloq-xo-jaligi-mashinasozligini-rivojlantirish-yuqori-hosildorlik-
omili-14-03-2018. 

---

191 
Agar biz uchun xalqaro sertifikatlangan mahsulotlarni iste‘mol qilishga o‘rgangan 
bo‘lsak, lekin o‘zimizni mahsulotlarimizga xalqaro sertifikatlar olish bu biz uchun 
yangilikdir. Bu biz uchun yangi yo‘nalishdir, bunga sabab shundaki xalqaro sertifikatlash 
jarayoni bajburiy bo‘lmagan jarayon hisoblanadi, biz bunday sertifikatlarni o‘ziga xos 
hamma ham qilishga intilmaydigan imij sifatida tasavvur qilamiz.
Ko‘pgina milliy ishlab chiqaruvchilar doim bir savolni berishadi, xorijda bizni 
mahsulotni chegaradan o‘tkazishmayapti yoki sotib olishmayapti deb, bunga sabab oddiy 
chunki bizni milliy ishlab chiqaruvchilarimizda xalqaro sifat sertifikatlari mavju emas. 
E‘tibor berib kuzatgan bo‘lsangiz barcham xorijiy yirik ishlab chiqaruvchilar oziq-ovqat 
mahsulotlari o‘ramida albatta bir necha xil sifat sertifikatlari yorlig‘i tushirilgan bo‘ladi. Bu 
kompaniyalarga har qanday davlat bozoriga cheklovlarsiz kirish imkonini beradi. Afsus 
bilan shuni takidlash kerakki bizda har yili ekologik toza va sifatli qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlari yetishtirilishiga qaramay bizda ushbu mahsulotlarni eksport qilish darajasi va 
geografiyasi judayam pastligicha qolmoqda. Agar statistic ma‘lumotlarga e‘tibor 
qaratadigan bo‘lsak, asosiy eksport mahsulotlarimizdan ho‘l mevalar va qishloq xo‘jaligida 
yetishtiriladigan poliz ekinlarimizni aksari Rossiya Federatsiyasiga jo‘natiladi. Lekin, 
Rossiyani o‘zida ham biz eksport qilayotgan mahsulotlarni aksarini o‘zida ham t opsih 
mumkin. Bu esa narxlarni unchalik qimmat bo‘lmasligini bildiradi. Undan keyin Rossiya 
Federatsiyasida sifat sertifikatlari unchalik ham talab qilinmaydi. Rossiyaga eksport qilish 
uchun faqatgina ГОСТ standartiga javob bersa bo‘ldi bu juda oddiy jarayon. Endi masalani 
boshqa tamoni ham bor, nega hamma mahsulotlarimiz Rossiyaga ketyapti-yu lekin, 
Yevropa va boshqa xorijiy davlatlarga sota olmayapmiz.
Shuni ham ta‘kidlash lozimki, Yevropa va boshqa xorij mamlakatlari, AQSH 
bozorlaridagi narxlar Rossiyanikidan ko‘ra ancha baland yuradi. Biz yuqoridagi 
mamlakatlarga eksportni yo‘lga qo‘ysak hozirgidan ko‘ra ikki-uch barobar miqdorda foyda 
olishimiz mumkin. Buni bilish uchun faqatgina Yevropa Ittifoqi, AQSH va Rossiya 
davlatlarining aholi daromadlari darajasi, bozordagi narx navo solishtirib ko‘rishning o‘zi 
kifoya. Shulardan kelib chiqib O‘zbekistonlik oziq-ovqat mahsulotlari eksportyorlari asosiy 
e‘tiborni Rossiya yoki qo‘shni Markaziy Osiyo mamlakatlariga emas, balki boshqa yirikroq, 
rivojlangan bozorlarga qaratsalar o‘zlarining foydalari ko‘payadi.
Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki biz yuqorida tahlil qilgan uchala 
obyektimizda bozorlardagi vaziyat turlicha YeI mamlakatlar va AQSH bozori nisbatan bir-
biriga yaqin darajada narxlarga ega, bunga sabab AQSHda ham YEI mamlakatlarida ham 
aholi daromadlari yuqori va bir-biriga bog‘liq shu bois bu yerda narxlar ham baland. 
1-jadval