Иқтисод ва молия / экономика и финансы 2014, 12 элвин тоффлер. Учинчи тўЛҚин 5–6-боблар

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 12
тўғрисида халққа ишонтириб бори-
ларди. Сайловлар фуқароларни ҳамма 
содир бўлаётган нарсага уларнинг те-
гишлилиги борлиги тўғрисида тимсо-
лий ишонтириш бўлган, чунки улар 
овозини бериши ёки қарши овоз бе-
риши мумкин эди. 
Капиталистик мамлакатларда ҳам, 
социалистик мамлакатларда ҳам шу 
каби ишонтириш ритуали кўпинча 
сайлов кампанияларининг натижа-
ларига қараганда муҳимроқ бўлиб 
чиқарди. Интеграцион элиталар си-
ёсий машиналарга турли жойда тур-
лича дастур киритган ва шу орқали 
партиялар сонини назорат қилган 
ёки сайлов ҳуқуқи устидан манипу-
ляцияларни амалга оширган. Шун-
га қарамасдан, сайлов ритуали, баъ-
зилар уни қалбакилик деб аташи ҳам 
мумкин, ҳамма жойда қўлланилган. 
Совет Иттифоқи ва Шарқий Ев-
ропа мамлакатларида сайлов нати-
жалари одатда 99% дан 100% гача 
бўлган сеҳрли рақам билан ифода-
лангани, ишонтириш зарурати мар-
казлашган режалаштиришга асослан-
ган мамлакатларда ҳам худди «эркин 
дунё» мамлакатларидагидек кучли 
бўлганидан далолат эди. 
Сайлов 
паст 
қатламдагиларга 
«буғини 
чиқариш» 
имконияти-
ни яратарди. Устига устак, демокра-
тик ислоҳотчилар ва радикаллар ури-
нишларига қарамасдан, интеграцион 
элиталар аслида ваколатли шаклдаги 
бошқарув устидан доимий назорати-
ни сақлаб қолганлар. Бунинг сабабини 
тушунтирадиган кўпгина назариялар 
бор эди. Лекин уларнинг кўпчилиги 
тизимнинг 
механистик 
табиатини 
ҳисобга олмаган.
Иккинчи тўлқин сиёсий тизимла-
рига сиёсатчи эмас, бир инженер 
нуқтаи назаридан қарасак, бизга одат-
да пайқалмаган бир муҳим ҳолат очи-
лади. Саноатдаги муҳандислар маши-
наларни одатда икки турга ажратади: 
узилишлар билан ишлайдиганлари, 
номи «узилишли ҳаракатланадиган» 
(batch-processing) ва тўхтамасдан 
ишлайдиганлари, номи «узилишсиз 
ҳаракатланадиган» (continuous-flow). 
Биринчи турга мисол қилиб оддий 
прессни (punch press) келтириш мум-
кин. Ишчи бир тўп металл пластина-
ларни олиб келиб уларни машинага 
битта-битта ёки бир нечатадан кири-
тади, кейин уларга маълум шакл бе-
риб штамплайди. Бир тўп тайёрла-
ма буюмлар тугаганидан кейин маши-
на янги пластиналар олиб келгунига 
қадар тўхтайди. Иккинчи тур машина-
ларга мисол қилиб нефть тозалагич-
ни келтириш мумкин, у бир ишга ту-
ширилгач, тинимсиз ишлайди. Нефть 
қувурлар ва камералардан йигирма 
тўрт соат давомида оқади. 
Агар умумий қонун ишлаб чиқиш 
машинасини олсак, унинг овоз бериш 
жараёни даврий бўлиб, унда «узилиш-
ли ҳаракатланадиган» машинанинг 
классик мисолини кўрамиз. Белгилан-
ган вақтда халққа номзодлар ораси-
да танлаш имконияти берилиб, ундан 
кейин расмий «демократик машина» 
ўчириб қўйилади. 
Буни умумий манфаатларга эга 
турли 
ташкилотлардан, 
мавқели 
гуруҳлардан ўтказилаётган таъсир, 
ҳокимият даҳлизларида манфаат-
ларини кўзлаб юрган одамлар би-
лан солиштириб кўрайлик. Кор-
порация ва ҳукумат органларидан 
78
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---