Иқтисод ва молия / экономика и финансы 2014, 12 элвин тоффлер. Учинчи тўЛҚин 5–6-боблар

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 12
лар ўзининг аниқ белгиланган ваколат 
доирасидан ташқари аҳволга таъсир 
кўрсатмасдан қарор қабул қила олган 
бўлса, вақт ўтган сари бунинг иложи 
бўлмай қолди. 
XX аср ўрталарига келиб, сайё-
рамизда кенг ёйилган ўнлаб минг-
та гўёки бир-биридан мустақил 
бўлган сиёсий ҳокимият органлари, 
иқтисодиёт координацияси, юк та-
шувларининг мислсиз ўсиши, одам-
ларнинг кўчиши ва алоқа воситала-
рининг ривожланиши туфайли бит-
та боғ ичида бўлиб қолдилар, шунинг 
учун ҳам улар ўз ишларини кучайтир-
дилар ва бир-бирларини янада фаол-
ликка ундадилар. Ваколат термасидан 
йиғилган минглаб сиёсий машиналар, 
аста-секин ягона кўринмас суперма-
шина: умумий қонун ишлаб чиқиш 
механизмини ташкил этдилар. 
Биз фақат бу умужаҳон тизимнинг 
ричаглари ва назорат ускунаси қандай 
ишлашини ва уни ким бошқаришини 
кўриб чиқишимиз қолди. 
Ишонтириш ритуали 
Иққинчи тўлқин инқилобчилар 
мияларини эгаллаб олган озодлик 
тўғрисидаги орзулардан келиб чиққан 
ваколатли шаклдаги ҳокимиятнинг ил-
гариги ҳокимият тизимларига нисба-
тан жуда илғор тури эди, технологи-
янинг бу ажойиб муваффақияти буғ 
машинаси ёки аэроплан ихтиросидан 
ҳам ўтиб кетган ғалаба эди. Ваколат-
ли шаклдаги ҳокимият меросга асос-
ланган сулолаларсиз ҳокимиятнинг 
мерос ўтишини бемалол таъминла-
ди. У жамиятнинг тепалари ва паст-
лари орасида ўзаро қайтар алоқа 
ўрнатди. У кўпгина гуруҳлар ора-
сидаги фарқларни бартараф этиш-
нинг тинч йўлини тақдим этди. Кам-
чиликнинг кўпчиликка бўйсуниши 
тамойилининг ва «бир одам – бир 
овоз» қоидасининг жорий этилиши 
камбағал ва заифларга ўзларига керак 
нарсаларни, жамиятнинг интеграцион 
машинасини бошқараётган технократ-
лардан эришиб олишга ёрдам бера-
ди. Шу сабабдан, ваколатли шаклда-
ги бошқарув умуман олганда инсони-
ят тарихидаги одамийлик тамойилини 
қўллаб-қувватлаган янгилик бўлди. 
Шунга 
қарамасдан, 
ваъда 
қилинганига нисбатан фарқ аввал-
бошдан мавжуд бўлди. Халқнинг 
давлат 
бошқарувига 
келганлиги 
тўғрисида гапириш жуда қийин эди. 
Бирорта ҳам индустриал давлатда 
ҳокимиятнинг ички тузилиши, яъни 
субэлита, элита ва суперэлиталар ту-
зилмасининг ўзгариши аслида амалга 
ошмади. Моҳиятан бу менежер эли-
таларининг ҳокимияти заифлашиши-
га олиб келмади, ваколатчиликнинг 
расмий механизми асосий интегра-
ция услубларидан биттасига айлан-
ди ва улар ҳукмронлик қилиш ҳуқуқи 
ва имкониятини ўз қўлида қолдириш 
учун бу механизмдан фойдаланди-
лар. Шундай қилиб, сайловлар, улар-
да ким ғалаба қозонишидан қатъий 
назар, элиталар манфаати учун муҳим 
маданий функцияни бажарган. Ҳар 
бир инсон овоз ҳуқуқиқа эгалиги 
тўғрисидаги ақида тенглик иллюзия-
сини туғдирарди. 
Овоз бериш оммавий ишонти-
риш ритуалига айланганди, яъни сай-
ловлар мунтазам равишда, механизм 
аниқлиги билан, бинобарин шун-
га мос тўғрилик билан ўтказилиши 
77
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---