Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, раҳмонова сарвиноз Фахриддин қизи, Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети «Иқтисодиёт»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 7
цияси билан боғлиқ масалаларни ҳал 
қилиш;
● давлат секторида – таълим, тиббий хиз-
матлар, коммунал хўжалиги, жамоатчилик 
бинолари ва иншоотларини қуриш соҳа-
ларида ишчи ўринларини яратиш;
● жамоат ишларини ташкил қилиш.
Меҳнат бозорида фаол сиёсат олиб 
бо ришда бандлар, банд бўлмаган ва ишсиз 
фуқароларнинг ёш-жинсий таркиби, киши-
ларнинг ўртача ёши, мазкур тармоқ меҳнат 
салоҳиятини ташкил қилувчилар, уларнинг 
малака даражаси, ёлланиб ишлашдан ола-
диган оила даромади, мустақил бандлиги, 
якка меҳнат фаолияти ҳамда меҳнат муасса-
саларини (тадбиркорлар, ишловчилар, касаба 
уюшмалари ташкилотлари) ривожлантириш 
ва унинг самарадорлигини ҳисобга олиш 
зарур.
Меҳнат бозори бозор иқтисодиёти тизи-
мида марказий ўринни эгаллайди. Бу, 
би ринчи навбатда, бозор муносабатлари 
шароитларида амал этадиган турли: хом ашё, 
материаллар, ёқилғи, тайёр буюмлар, 
лойиҳалар, илмий ишланмалар, хизматлар, 
турар жой, инвестициялар, қимматли қоғоз-
лар ва бошқа бозорлар бир-бирларидан 
фарқ қилса ҳам уларни асосий субъект - 
инсон бирлаштириб туриши билан изоҳ-
ланади.
Меҳнат бозори ва иш билан бандлик наза-
риясининг мақсади мазкур соҳаларда рўй 
бераётган воқеа ва жараёнларни илмий 
ҳол да ифода этишдир. Бу назария амалий 
аҳамиятга эга: у мазкур соҳаларга оид билим-
ларни интеграциялаштирар ва умумлаштирар 
экан, уларни иқтисодий, ижтимоий, сиёсий 
ва инсон ҳаёти фаолиятининг бошқа жаб-
ҳаларида реал тарзда намоён бўлишига хиз-
мат қилади. 
Меҳнат бозори ва иш билан бандлик наза-
рияси унинг вазифаларида конкретлашади. 
Бу меҳнат бозори ва иш билан бандлик 
ривожланиши қонуниятлари ва тенденция-
ларининг таҳлили асосида мазкур соҳа-
ларнинг туб муаммоларини аниқлаш ва 
уларни ҳал этиш йўллари ва усуллари юза-
сидан илмий асосланган тавсиялар тайёрлаш, 
меҳнат бозори самарадорлигини оширишга 
хизмат қиладиган моделлар ишлаб чиқиш, 
меҳнат ресурслари прогнозлари асосида 
мамлакат ва минтақани иқтисодий-ижтимоий 
ривожлантириш истиқбол режаларига аниқ-
ликлар киритиш бўйича хулосалар тайёрлаш-
дан иборатдир. 
Меҳнат бозори ва иш билан бандлик наза-
риясида умумий, алоҳида ва хусусий қону-
ниятлар ҳам мавжуд бўлиб, улар меҳнат 
бозоридаги талаб ва таклифнинг иш ҳақи 
миқдорига боғлиқлиги, ишсизлик ва иқти-
содиётдаги меҳнат унумдорлигининг ўзаро 
боғлиқлиги («Оукен қонуни»), иш билан 
бандлик таркибининг хўжалик юритиш 
шаклидаги боғлиқ равишда ўзгариши, илмий-
техникавий ва технологик тараққиёт нати-
жасида таркибий ишсизликнинг пайдо 
бў лиши каби жараёнларда ўз ифодасини 
топади.
Меҳнат бозорида фаол сиёсатни амалга 
ошириш минтақаларда иқтисодиёт таркибий 
ўзгаришлар ва уни тартибга солишнинг сама-
рали усулларини шакллантириш билан 
боғлиқ.
Меҳнат бозорини тартибга солиш деганда, 
ташқи меҳнат бозорига таъсир кўрсатадиган 
чора-тадбирлар кўзда тутилади. Бу тадбирлар 
иқтисодий, маъмурий, ташкилий, қонуний ва 
меҳнат бозорига таъсир кўрсатишнинг бошқа 
тадбирлари мажмуи ҳисобланади. Меҳнат 
бозорини давлат томонидан тартибга солиш-
нинг асосий мақсадлари ишсизларни меҳнат 
фаолияти жараёнига янада жадалроқ жалб 
этиш, таркибий қайта қуришни рағбатлан-
тиришни хоҳловчиларга ишчи ўринларини 
тақдим этиш ва ишдан бўшатилаётган ишлов-
чиларни қайта тақсимлашдан иборат. Банд 
бўлмаган фуқароларни ижтимоий муҳофа-
залаш, эгилувчан меҳнат бозорини ҳуқуқий 
таъминлаш ҳамда ишга жойлаштириш, кадр-
ларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш йўли 
билан ривожлантириш бу фаолиятнинг асо-
сий йўналишлари ҳисобланади.
49
МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

---