Иқтисод ва молия / экономика и финансы 016, Мадраҳимов У. А

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 7
Иқтисодий ўсиш сифати омиллари С.Че-
пель ишларида ҳам тадқиқ этилган бўлиб, 
унда самарадорлик, аҳоли саводхонлиги, иш-
билармонлик муҳити, институционал жиҳат-
лар ва давлат институтлари сифати каби 
омиллар тадқиқ этилган
1
. И.Қаюмова иннова-
циялар, бизнес муҳити ва тадбиркорлик ша-
роити, ахборот коммуникация тизими ва таъ-
лим даражасини ўсиш сифати омиллари деб 
қарайди
2
. Т.Шодиев эса мазкур омилларни 
аҳоли саводхонлиги, ахборот технологиялари 
ҳамда самарадорлик тарзида санаб ўтган
3
.
Юқоридаги тадқиқотларда кичик бизнес-
нинг ЯИМдаги, иш билан бандлардаги улуши, 
экспорт ва унинг таркиби, тармоқларнинг бир 
қатор самарадорлик жиҳатлари сифатини 
таъминлашдаги ўрни, капитал қўйилмаларнинг 
манбалари, хорижий ва миллий инвестиция-
лар, капитал интенсивлик, капитал қайтими, 
меҳнат унумдорлиги, иқтисодий ўсишнинг ка-
питал сиғими ва меҳнат салмоғи каби 
иқтисодий ўсиш омилларига кам эътибор 
қаратилган, зеро, мазкур манбалар мамлака-
тимизда иқтисодий ўсиш ва унинг сифати 
учун муҳим омиллар саналади.
Барқарор иқтисодий ўсиш ва унинг сифа-
тини оширишга таъсир этувчи омилларни 
тадқиқ этишга қаратилган изланишларни 
умумлаштириш асосида Ўзбекистон учун 
қуйидаги омилларни муҳим деб ҳисоблаймиз: 
ялпи талаб омиллари; жамғарма ва унинг са-
марадорлигини таъминлашга қаратилган 
чора-тадбирлар; экспорт ва уни ошириш; асо-
сий ва инсон капиталига йўналтирилган ин-
вес тициялар; технологиялар даражаси ва ин-
1
Экономический рост и инновации: теория, 
практика и моделирование. // Колл. авт. под об-
щий редакцией С.Чепель. – Т.: 2010; Влияние эко-
номического роста на сокращение доли мало-
обеспеченного населения Узбекистана. / Колл. 
авт. под ред. С.Чепель. – Т.: 2012. 
2
Каюмова И.О. Ўзбекистонда иқтисодий ривож-
ланишнинг янги сифат босқичи жараёнларини 
эконометрик тадқиқоти. Иқт. фан. док. дис. – Т.:, 
2012. -289-б. 
3
Шодиев Т.Ш. Ишлаб чиқаришни модернизация-
лаш, интеллектуаллаштириш ва диверсификация-
лаш асосида иқтисодий ўсиш сифатини ошириш / 
«Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар» ил-
мий электрон журнали, Т.: 2011 йил сентябрь.
новациялар, уларни ривожлантиришга қара-
тилган инфратузилма ҳолати; ишлаб чиқа-
ришнинг етакчи тармоқларини ривожланти-
риш ва таркибий ўзгаришларга қаратилган 
давлат сиёсати; ҳудудларнинг иқтисодий му-
таносиб ривожланишини таъминлашга қара-
тилган давлат сиёсати; таълим, фан ва соғ-
лиқни сақлашга давлат томонидан харажат-
лар даражасини ўстириш ва мақсадлилигини 
таъминлаш ҳамда хорижий инвестицияларни 
кенг жалб этишга қаратилган чора-тадбир-
ларни кенгайтириш; кичик бизнес ва хусусий 
тадбиркорликни ривожлантириш, рақобат ва 
эркинликни кенгайтириш.
Юқори ривожланган давлатлар тажриба-
сининг кўрсатишича, иқтисодий ўсишнинг 
муҳим жиҳати унинг сифати, таъминловчи 
омил эса инновация ҳисобланади. Шунингдек, 
замонавий назарий ёндашувларнинг кўрса-
тишича, иқтисодий ўсишни асосий ҳаракатга 
келтирувчи куч технологик тараққиёт ҳисоб-
ланади. Ўз навбатида таълим, фан ва юқори 
технологиялар иқтисодий ўсиш манбаининг, 
фаровон ҳаёт ва давлат тараққиётининг асо-
сидир. 
Демак, иқтисодий ўсиш самарадорлигини 
оширувчи асосий омил инвестициядир. Чунки 
асосий капитални ўстириш, инсон капиталини 
жамғариш, техника тараққиётини биргаликда 
қўллаш натижасида таркибий ўзгаришлар 
амалга ошади. Улар негизида эса молиявий 
маблағлар ётади. Бу жараён инвестиция асо-
сида амалга оширилади. Бугунги кунда мам-
лакатимизда техника тараққиётини ўстириш, 
янги технологияни иқтисодиётга олиб кириш 
ва инсон омилини замонавий малака- кўник-
ма лар билан таъминлаш учун иқтисодиётга 
хорижий инвестицияларни киритишни кен-
гайтириш зарур. Улар ўз навбатида меҳнат 
унумдорлигининг ўсиши ва барқарор ўсиш 
давомийлигига ҳамда унинг ижтимоийлашу-
вига, натижада, ресурстежамкор тизим шакл-
ланиши билан барқарор ўсиш сифатининг 
ошишига олиб келади.
29
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---