1-амалий машғулот. Аккумуляторнинг элeктр юритувчи кучи ва ички қаршилигини аниқлаш. Ишнинг мақсади

1-амалий машғулот.АККУМУЛЯТОРНИНГ ЭЛEКТР ЮРИТУВЧИ КУЧИ ВА ИЧКИ ҚАРШИЛИГИНИ АНИҚЛАШ.

Ишнинг мақсади: Берк занжир учун Ом қонунини ўрганиш ва Кирхгофнинг II қоидасини тажрибада текшириш.

Керакли асбоб ва қурилмалар: Ўзгармас ток манбаи-аккумулятор ёки қуруқ элемент батареяси, волтметр, амперметр, реостат, калит ва уловчи симлар.

Назарий қисм

Электр занжирида ток бўлиши учун, албатта. ташқи кучлар (Кулон кучи бундан истисно) зарядни кучиришда иш бажариши зарур. Ташқи кучларга кимёвий реакцияда моддани мусбат ва манфий ионларга ажратувчи, ярим ўтказгичларда тешиклар ҳосил қилувчи ва шу каби кучлар киради. Содда қилиб, ташқи кучиаминг ҳаммаси электр юритувчи куч деб аталади. Уни қуйидагича ифодалаш мумкин:

(1)
Бу ерда - электр юритувчи куч; А-ташқи куч: q-заряд.

Тўлиқ занжир учун Ом қонуни ташқи (EЮК) куч орқали қўйидагича ифодалаш мумкин:

(1)

Бу ерда –электр юритувчи куч; А-ташқи куч; q-заряд.

Тўлиқ занжир учун Ом қонуни ташқи (EЮК) куч орқали қўйидагича ифодалаш мумкин:

(2)

Кўриниб турибдики, бутун занжирдаги ток кучи занжирдаги ЭЮК нинг шу занжир тўлиқ қаршилигига нисбатига тенг. Ток кучи уч катталикка яъни ЭЮКга занжиминг ички ва ташқи қисмларининг қаршиликлари R ва r га боғлиқ. Агар ток манбаининг ички қаршилиги занжиминг ташқи қисмининг қаршилидан жуда кичик ( R»r ) бўлса, ички қаршилик ток кучини сезиларли камайтирмайди. У ҳолда ток манбаининг қисқичларидаги кучланиш ЭЮК га тахминан тенг яъни

(3)

Энди занжиминг қаршилигини қўйидагича ёзиш мумкин:

(4)

Одатда ток манбаининг ички қаршилиги жуда кичик бўлади, яъни . Бу ҳолда нинг U дан фарқи фоизнинг ўндан бир улишидан ошмайди. шунинг учун ЭЮК ни ўлчаш хатолиги кучланишни улчаш хатолигига тенг. Ток манбаининг ички қаршилигини бевосита улчаш мумкин. Бунинг учун амперметр ва волтметминг занжир берк ҳолатдаги кўрсатишлари қайд қилинади. ЭЮКни берк занжир учун Ом қонуни ифодасидан топиш мумкин.

Ифодадаги (5)

бу ерда -ташқи занжиминг кучланиши. У ҳолда ток манбаининг ички қаршилигини қўйидагича ёзиш мумкин:
(6)
Демак берк занжирга уланган ток манбаининг ЭЮК ва ички қаршилигини тажрибада аниқланган натижалар асосида ўрганиш ҳамда аниқлаш мумкин экан.

Ишни бажариш тартиби

1. 
   1-расмдаги электр схемани йиғинг,
   
2. 
   Волтметр ёрдамида ток манбаининг ЭЮКсини улчанг (калит очиқ ҳолда).
   
3. 
   Калит берк бўлган ҳолда амперметр ва волтметр кўрсатишлами 1-жадвалга ёзиб олинг.
   
4. 
   Реостат сургичини ҳаракатлантириб амперметр ва волтметминг бир нечта курсатишлари ёзиб олинади.
   
5. 
   Тажрибада топилган натижаларга асосан r ни ҳисобланг.
   
6. 
   Ўлчов асбобларининг аниқлик синфидан фойдаланиб ток манбаининг ЭЮК ва ички қаршилигини ўлчашдаги нисбий ва абсолют хатоликларини ҳисоблаб топинг.
   

7. Ток манбаининг ЭЮК ва ички қаршилигини ўлчаш натижаларини жадвалга киритинг ва якуний натижалами қуйидагича ҳисоблаб ёзинг.


Natija:
O’lchash natijalari:

1 –holat 2-holat

U=12 V U=11 V

A=8 A A=8 A

Q=6 Kulon Q=6 Kulon

r=2 Om r=2 Om

3 –holat 4-holat

U=10 V U=9 V

A=8 A A=8 A

Q=6 Kulon Q=6 Kulon

r=2 Om r=2 Om