Иқтисод ва молия / экономика и финансы 015, Хошимов П. З., Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Иқтисодиёт факультети «Иқтисодиёт назарияси»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 3
ХХ асрнинг охирги ўн йилликлари инсоният 
тараққиётида илгарилаб ривожланиши билан 
тавсифланади. Шу билан боғлиқ равишда инсон, 
унинг саломатлиги ва ақл­заковати ҳар қандай 
давлатнинг асосий бойлиги бўлиб қолди. Ҳозирги 
замон жамиятини ривожлантиришдан асосий 
мақсад эса сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий шаро­
итларни яратишдан иборат бўлиб, улар инсоннинг 
ақлий салоҳиятларини янада ривожлантиришга 
ёрдам бериши, уни ривожлантириш имкониятла­
рининг кенг танловини таъминлаши, шахсни ҳар 
томонлама шакллантириш шароитларини ярати­
ши зарур.
Ҳозирги замон ижтимоий йўнал-
тирилган давлати:
- жамиятнинг барча аъзоларига 
иж тимоий ҳимоялаш тизимига ки-
ришда тенг ҳуқуқларни тақдим қилиш 
йўли билан ижтимоий хатарларни 
қис қартириш, зарарсизлантириш ва 
бартараф қилиш устидан жавобгар-
ликни ўз зиммасига олади;
- мунтазам равишда ижтимоий ва-
зифаларни бажаради, бунинг учун 
ижтимоий тартиблашнинг тегишли 
ҳуқуқий асосларига эга бўлган ижти-
моий ҳимоя институтларини яратади;
- муҳим ижтимоий меъёрлар ва 
стандартларни қонунан мустаҳкамлаб 
қўяди;
- ижтимоий вазифаларни бажариш 
учун суғурталаш ва қайта тақсимлаш 
молиявий механизмларини яратади.
Шундай қилиб, ҳар бир киши-
га ўзининг физиологик, ижтимоий 
ва маънавий эҳтиёжларини муносиб 
ҳаёт кечириш учун зарурий ҳажмда 
қондириш имкониятларини тақдим 
қилиш шаклида инсон тараққиёти 
мақ садларининг амалиётга жорий 
эти лиши кўп жиҳатдан давлатда қа бул 
қилинган аҳолини ижтимоий ҳимоя-
лаш тизимига боғлиқ бўлади.
«Ижтимоий ҳимоялаш»нинг замона-
вий тушунчаси Халқаро Меҳнат Ташкило-
ти (ХМТ), Умумжаҳон соғлиқни сақлаш 
ташкилоти (УССТ), Халқаро иж тимоий 
таъминот уюшмаси (ХИТУ)нинг ижти-
моий суғурталаш ва ижтимоий ёрдам 
бўйича конвенциялари ва тавсияла-
рида шаклланган.
Ижтимоий ҳимоялаш – бу дав-
лат томонидан аҳолига ишчи кучи-
ни меъёрида такрор ишлаб чиқариш 
ва меҳнатга лаёқатли боқимандалар 
ҳамда ижтимоий хатарлар, ишлаб 
чиқаришдаги жароҳатлар, вақтин-
чалик меҳнат лаёқатини йўқотиш ва/
ёки ёшига кўра уни йўқотиш туфай-
ли ёки бошидан унга эга бўлмаганлар 
(ногиронлар, болалар ва ҳ.к.)нинг 
яшаши зарурий кафолатланган энг 
кам турмуш даражасини таъминлаш 
юзасидан юзага келадиган муносабат-
лар тизимидир.
Ижтимоий ҳимоялаш тизими аниқ 
олинган давлатнинг барча аъзола-
71
МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

---