Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Xulqingni rost etgil har sorig‘aki borsang,
 
Аxsonta der bor El, gar yaxshi ot chiqarsang.
 
Bari elga yaxshilik qilginki, mundan yaxshi yo‘q,
 
Kim degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshilik. 
Zahiriddin Muhammad Bobur har bir rayiatdan yaxshi va namunali xulq-atvorni talab 
etgan edi. 
O‘zbekiston tarixini har tomonlama o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, fuqarolik jamiyati 
vujudga kelgunga qadar temuriylar, boburiylar zamonidan boshlab jamiyatda uning aʼzolari 
ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy mavqesiga ko‘ra turli tabaqalarga ajratila boshlagan. 
Jumladan, mulkdorlar, savdogarlar, mudarrislar, talabalar, hunarmandlar, ziroatchilik va 
hokazolarning ro‘yxatini olish asosida davlat byudjeti rejalashtirilgan. Аholining barcha 
qatlamlarini hisobga olishda mehnatga yaroqsiz, yaʼni mehnat qilish qobiliyatini 
yo‘qotganlarni ham aniqlanib, ularga davlat hisobidan nafaqa tayinlash masalasiga eʼtibor 
qaratilgan. Buxoro, Qo‘qon va Xiva xonligi davrida fuqarolarni tabaqalashtirish, ularning 
sonini aniqlash, songa nisbatan to‘lovlarni belgilash anʼanasi shakllangan. Biroq, 
tabaqalashgan fuqarolarning o‘zaro teng huquqliligi taʼminlanmagan edi. 
Insoniyat yer yuzida paydo bo‘libdiki, doimo va hamma zamonlarda erkin va mustaqil 
jamiyat qurishni, o‘z qadr-qimmati va huquqlarini himoya etadigan tuzumni orzu qilib 
kelgan. Fuqarolik madaniyati tarixan shakllangan ijtimoiy hodisa bo‘lib, u ijtimoiy hayotning 
har bir bosqichida o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan. Ijtimoiy jamiyatda har bir jamoa 
aʼzolari tabiiy ofatlarga bo‘ysunib, o‘zaro munosabatda yashaganlar. Bu sharoitda 
hukmronlik iqtisodiy jihatdan ustunlikka ega shaxslar qo‘lida bo‘lib, jamoa aʼzolari ularning 
maqsadlari, manfaatlari yo‘lida mehnat qilganlar shu sababli jamoada ustuvor bo‘lgan tartib-
qoidalari ham hukmron guruhlarning manfaatlari nuqtayi nazarlarini himoya qilgan. 
Jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy jihatdan takomillashuvi natijasida fuqarolar o‘rtasidagi yangi 
97

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
munosabatlar, urf-odatlar shakllandi, ular mazmunan boyidi. Ijtimoiy munosabatlar tobora 
insonparvarlik xususiyatiga ega bo‘la bordi. Natijada ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot «fuqarolik» 
tushunchasini jamiyat aʼzolarini istiqboli va istiqloli uchun komillik tarzda shakllantirishga 
qaratilgan madaniyat hodisasiga aylantirdi.