Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
boshlangʻich sinflarda integratsiyalashgan darslarni tashkil etishga oʻqituvchilarning 
munosabatlarini bilishga qiziqdik. Anketa soʻrovlarida ishtirok etgan 20 nafar oʻqituvchidan 
18 nafari (90 %) boshlangʻich taʼlim jarayonida matematika darslarida tenglamalar mavzusini 
boshqa fanlar bilan bogʻlab oʻqitish taʼlim samaradorligini oshirishga va oʻquvchilar 
dunyoqarashini rivojlantirishga yordam berishini taʼkidlab, uni amaliyotda keng qoʻllash 
tarafdori ekanliklarini aytib oʻtdilar. Faqat 2 nafar (10 %) oʻqituvchini integratsiyalashgan 
taʼlimni qoʻllash borasida muammolar va metodik imkoniyatlar kam ekanligini taʼkidlab 
oʻtdilar. Matematik tenglamalarni fanlararo aloqadorlik asosida oʻqitish borasida koʻpchilik 
oʻqituvchilar (12 nafar-60 %) oʻqish va ona tili darslari bilan, (5 nafar – 25 %) oʻqituvchilar 
tabiiy fanlar va oʻqish darslari bilan, (3 nafar – 15 %) oʻqituvchilar aniq fanlar va oʻqish 
darslari bilan integratsiyalashgan holda tashkil etish mumkinligini koʻrsatib oʻtdilar. Soʻrovda 
ishtirok etgan oʻqituvchilarning barchasi boshlangʻich sinflardan boshlaboq matematik 
tenglamalar asosida integratsiyalashgan darslarni tashkil etish tarafdori ekanliklarini aytib 
oʻtdilar va bunday darslar oʻquvchilar tafakkurini oʻstirishga yordam berishini (8 nafar, 40 %), 
taʼlim samaradorligini oshirishga xizmat qilishini (4 nafar, 20 %), tabiat va jamiyat oʻrtasidagi 
aloqadorlikni toʻgʻri anglashga (3 nafar, 15 %), har bir fan ichidagi vertikal aloqadorlikni 
yoʻlga qoʻyishga xizmat qilishini (5 nafar, 25 %) taʼkidladilar. Soʻrovda ishtirok etgan 
oʻqituvchilar integratsion taʼlimni yoʻlga qoʻyish uchun oʻqituvchilarni metodik jihatdan 
tayyorlash (10 nafar, 50 %), metodik qoʻllanmalar nashr ettirish (10 nafar, 50 %) va bu 
sohadagi tajribalarni ommalashtirish lozimligi haqidagi fikr-mulohazalarini bildirdilar. 
Soʻrovnoma natijalari asosida shu narsa maʼlum boʻldiki, 10-15 yillik ish tajribasiga ega 
boʻlgan oʻqituvchilar matematik tenglamalar asosida taʼlim jarayonida oʻquv fanlararo 
aloqadorlikni taʼminlashga harakat qilishlarini namoyon qildilar. Shu bilan bir qatorda oʻquv 
fanlararo aloqadorlikdan foydalanishda oʻqituvchilarning psixologik va nazariy 
tayyorgarliklarini kuchaytirish zarurligi aniqlandi. Matematik tenglamalar asosida 
integratsiyalashgan taʼlim rivojlanishiga zamin yaratgan holda, har bir maktabda dolzarb 
muammo ham boʻlib kelmoqda. Bu integrativ yondashuv mohiyatini tushunmaslikdan kelib 
chiqmoqda. Taʼlim tizim tashkilotchilari zimmasiga bu masalani toʻgʻri yechishda katta 
masʼuliyat tushmoqda. Taʼlim mazmunining insoniylashtirishda asosiy mexanizm deb 
integratsiyani anglash qadriyatni, yaʼni zamonaviy maktabning rivojlanishida ilgʻor 
tendensiyalar ahamiyatini aniqlashga imkon beradi. Koʻpchilik bunga sabab asosiy 
koʻnikmalarning moslashtirilmaganida deb biladi. Bu yerda bugungi kungacha yaratilgan 
integrativ kurslarning asosiy sinflari sanab oʻtildi. Lekin oʻquv fanlarini integratsiyasi 
jarayonida quyidagi qator kamchiliklarni ham koʻrsatib oʻtish lozim: 
-
aytib oʻtilgan tabiiy integrativ kurslarni tuzish yoʻllari koʻpincha bir-birini takrorlaydi 
va birga qoʻllaniladi, bu bilan yangi asoslar yaratilib, ularni tartibga keltirish, ilmiy asos 
yaratish qiyinlashadi; integrativ kurslar fanlararo aloqaning oʻrnini bosa olmaydi. Bizning 
fikrimizcha, ular bu aloqaning tashkil etuvchilaridan biri; tabiiy-ilmiy taʼlimning optimal 
tuzilishi shundayki, integrativ kurslar oʻquv rejasining oʻzgaruvchan qismiga kirib, uning 
regional tashkil etuvchisi hisoblanadi; 
 
toʻliq oʻquv-metodik qoʻllanmalarning yoʻqligi 
integrativ kurslarning oʻquv jarayoniga tatbiq etilishida qiyinchiliklar tugʻdiradi. Ularning 
mualliflari programma tuzib, umumiy metodik koʻrsatmalar tuzishgandan soʻng toʻxtab 
qoladilar; integrativ kurslar uchun oʻqituvchilarni rejali va maqsadga muvofiq tayyorlash 
217

---