Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
Annotation.
This article reveals the corrective work system of teaching students of 1-
2 grades with hearing impairments to perform arithmetic operations. It discusses what 
methods and techniques should be used in teaching arithmetic operations. 
Keywords:
children with hearing impairments, mathematics, arithmetic operations, 
ICT, visual aids, methodics, didactic games. 
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda arifmetik amallarni bajarishga o‘rgatishdagi 
korreksion ish faqatgina nazariy asos va undan kelib chiquvchi hisoblash malakalarini 
rivojlantirish bo‘yicha o‘qitish jarayonidan iborat bo‘libgina qolmasdan, o‘qitish shart-
218

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
sharoitlari va shakllarini tashkil qilishni ham o‘z ichiga oladi.
1
Eshitishida nuqsoni bo‘lgan 1-
2-sinf o‘quvchilarining arifmetik amallarni bajarishga o‘rgatish bo‘yicha korreksion 
pedagogik ish faqatgina dars mashg‘ulotlarda emas, balki o‘yinlar, ekskursiya, maktab 
atrofida, do‘konda, maktab oshxonasida, omborxonasi va boshqalar bo‘ylab sayrlar 
uyushtirib, sayr davomida o‘quvchilar bilan suhbatlashib, ushbu suhbat orqali bolalarning 
lug‘at boyliklarini orttirib, savol-javob orqali rivojlantirib borish, nutqiy malakalarni 
faollashtirish uchun barcha imkoniyatlardan foydalanish lozim.
Eshitishida nuqsoni bo‘lgan 1-2-sinf o‘quvchilarining arifmetik amallarni bajarishga 
o‘rgatish asosida bolalarni surdopedagog, defektolog, tarbiyachilar va ularni o‘rab turgan 
boshqa insonlarning qaratilgan nutqini idrok etishga o‘rgatish lozim. Maxsus maktab 
yoshdagi tarbiya uslubiyatchilarida shunday ibora mavjud: “Bolalar tinglaydilar, ammo 
eshitmaydilar, qaraydilar, ammo ko‘rmaydilar”.
2
Shu sababli ham nafaqat kuzatishni, balki 
ko‘rishni, nafaqat tinglashni, balki eshitishni o‘rgatish, ya’ni ta’limning asosi bo‘lgan idrok 
etishni rivojlantirish — nutqni tinglash, uning mazmunini tushunish, shuningdek diqqatni 
jamlash, nutqni idrok etish istagini paydo qilish hisoblanadi. 
Defektolog: “Bo‘shliqqa gapirish mumkin emas” degan qoidaga amal qilishi lozim. 
Bolalarda nutqni idrok etishga “istak tug‘ilmasdan” gapirish befoyda. Agarda bolalar toliqib 
qolsalar, ularni faoliyatning boshqa turlariga jalb etish yoki ular diqqatini nutqga o‘ziga xos 
usullar bilan qaratish kerak.
Bajargan tadqiqot ishlarimizni xulosalab, barcha usullarni adabiyotlarda va 
amaliyotchilar tajribasida o‘rganib, o‘quvchilar hamda o‘qituvchilar o‘rtasida o‘tkazilgan 
so‘rovnomalarni umumiylashtirgan holda olgan xulosamizga ko‘ra: eshitishda nuqsoni 
bo‘lgan maxsus maktab muassasalarining 1-2-sinf o‘quvchilarini arifmetik amallarni 
bajarishga o‘rgatish bo‘yicha korreksion pedagogik ishda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan 
quyidagi usullarni ajratib olish imkoniyatiga ega bo‘ldik: 
- eshitishda nuqsoni bo‘lgan 1-2-sinf o‘quvchilariga arifmetik amallarni o‘rgatishda 
ko‘rgazmali qurollardan foydalanish; arifmetik amallarni hamda murakkab misol va 
masalalarni o‘rgatishda qiziqarli didaktik o‘yinlardan foydalanish; matematika darsini 
o‘tishda AKT dan foydalanish; 
matematika 
darsida 
eshitishda 
nuqsoni 
bo‘lgan 
o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishda, matematik lug‘atdan keng foydalanish. 
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarda erkin fikrlashni shakllantirishda interfaol 
usullarining ahamiyati bevosita o‘qituvchi mahoratini shakllantirish jarayonini tubdan 
o‘zgartirish bilan chambarchas bog‘liq.
O‘qituvchi turli didaktik o‘yinlardan, interfaol metodlardan, AKTlardan foydalanishda
bevosita, o‘z ustida muntazam ishlashi, faoliyatidagi kamchiliklarni aniqlashi va ularga 
barham berish yo‘llarini ishlab chiqishi hamda ta’lim jarayonida eshitishda nuqsoni bo‘lgan 
o‘quvchilarga erkin muhitni yaratish orqali o‘zaro hamkorlikni vujudga keltiradi. 
3
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga matematika darslarini 
pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishga yordam berish maqsadida matematika
1
Сухова В.Б. Обучение математике в подготовительном - 4 классах школ глухих и слабослышащих : 
Пособие для учителя
- М. : Просвещение, 1991. – 37с. 
2
Jumayev M.E. Matematika o‘qitish metodikasi. 2005y. 26 b. 
3
Haydarova O.Q. Yangi pedagogik texnologiyalarning o‘qituvchi faoliyatida tutgan o‘rni. Pedagogik 
mahorat, 2-son, 2002. 
219

---