Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
bola diqqatini boshqa narsaga qaratish, chalgʻitish, oʻjarlik koʻrinishlarini ataylab eʼtiborsizlik 
kabi usullari bilan yoʻqotiladi.
Soʻz va qarash bilan tanbeh berishdan muvaffaqiyatli foydalaniladi. Maktabgacha 
tarbiya yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan maxsus mashgʻulotlar asosiy psixik funksiyalar: 
diqqat, kuzatuvchanlik, xotira, tafakkur, nutq kabilarni rivojlantirish mumkin. Bolaning 
maktabda oʻqishga tayyorgarligini ana shu usul bilan taʼminlanadi. Maktabgacha yoshdagi 
bola koʻproq oʻziga eʼtibor berishingizni xohlaydi. Men buni bolada sinab koʻrganimda, 
haqiqatan ham, bunday bolalar oʻzlarini hammadan ustun qoʻyar ekanlar. Tanbeh bersangiz, 
siz bilan anchagacha gaplashmay arazlab yurishar ekan. Xuddi shu mavzuni, yaʼni 
“Psixologiya” darsligidagi “Maktabgacha yoshdagi bolalar oʻsishining umumiy shart-
sharoitlar”ni koʻrib chiqamiz: 3 yoshli bolalarga toʻgʻri tarbiya berish, taʼsir oʻtkazish, ularning 
harakatlarini maqsadga muvofiq yoʻnaltirish orqali ularda mustaqil holda ovqatlanish, 
kiyinish, yuvinish, oʻz oʻrnini yigʻishtirish koʻnikmalarini tarkib toptirishga, ayrim topshiriq va 
vazifalarini puxta bajarish malakasini shakllantirishga erishish mumkin.
Maktabgacha yosh davrda namoyon boʻladigan tarbiya jarayonidagi ayrim 
qiyinchiliklarning tashqi va ichki alomatlari (belgilari) ham psixologik tadqiqotlarda va ilmiy-
psixologik adabiyotlarda koʻp marta taʼkidlangan boʻlib, birinchi navbatda oʻjarlik, qaysarlik, 
injiqlik, goʻyo kattalarning bolalar nazarida obroʻsizlanishi va qadrsizlanishi kabi illatlar bilan 
bogʻliqdir. Bir qancha ilmiy- psixologik manbalarda aytilishicha, bu yoshdagi bolalarning his-
tuygʻulari va irodasida muhim oʻzgarishlar sodir boʻladi va bularning hammasi boladagi 
xudbinlik, oʻziga bino qoʻyish, urishish, qaysarlik, rashk kabilarda aks etadi.
Oʻjarlik, qaysarlik, kattalarga itoatsizlikning paydo boʻlishi bolaning kattalarga 
qaramlikdan qutilishiga urinish va kichik maktabgacha yosh davridan maktabgacha davriga 
oʻtish mazkur yosh davridagi oʻzgarishlar, “men oʻzim” ni anglashi mahsulida namoyon 
boʻladi. Yosh davridagi bolalarning kattalar bilan munosabatga kirishuvining eng muhim 
xususiyatlaridan biri — ularning xohish-istaklarini boshqarish imkoniyati mavjuddir.
Ularni kattalarning ezgu niyatiga boʻysundirish, ota-onalar va tarbiyachilar mayliga 
koʻniktirish mumkinligidir. Ularning boshqa yosh davrlaridagi bolalardan farqi ularga 
nisbatan xotirjam, barqarorroq his-tuygʻular mavjudligi, nizolarga kam berilishidir. Bunday 
bolalarda “jazavali” holat yuz berishi mumkin, lekin u vaqtinchalik boʻlib, yaqqol harakat 
bilan emas, balki tasavvur obrazlari dinamikasiga bogʻliq holda sodir boʻladi. Shunday qilib, 
“Pedagogika” darsligining “Bolalarning yosh davrlari xususiyatlari tavsifi” mavzusi hamda 
“Psixologiya” darsligining “Maktabgacha yoshdagi bolalar oʻsishining umumiy shart-
sharoitlari” mavzularida oʻxshashliklar yoritib berilgan.