Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
ob’ektlari qilib birinchi navbatda iste’dodli ijodkorlarning badiiy yetuk asarlarini tanlashlari 
tabiiy holdir.
Shu jihatdan Matyoqub Qo‘shjonovning ilmiy-ijodiy faoliyati ham o‘ziga xos 
xususiyatlarga ega. Uning ilmiy faoliyati markazida XX asr o‘zbek adabiyotining uch yirik 
namoyondasi – Abdulla Qodiriy, Oybek, Abdulla Qahhor ijodi turadi. Olim bu atoqli so‘z 
san’atkorlari ijodining dastlabki tadqiqotchilaridan biri sifatida ularning poetik olamini 
chuqur ilmiy tahlillar bilan asoslab beruvchilardan biri bo‘ldi.
Uning 50-yillarda yozgan “Abdulla Qodiriyning tasvirlash san’ati”, mustaqillik davrida 
chop etilgan “O‘zbekning o‘zligi” kabi ilmiy risolalari qodiriyshunoslikdagi o‘ziga xos yo‘nalish 
bo‘lsa, “Oybek mahorati” va adib haqidagi turkum kitob-u maqolalari oybekshunoslikdagi 
alohida sahifani tashkil etadi. Uning 60-yillarda Umarali Normatov bilan hamkorlikda yozgan 
“Mahorat sirlari”, keyinchalik “A.Qahhor ijodida satira va yumor”, 80-yillarda yaratilgan 
“Qahhor mahorati” kabi tadqiqotlarida Abdulla Qahhor asarlari teran tahlillar orqali ochilgan 
va olimga qodiriyshunos, oybekshunos va qahhorshunos degan ilmiy e’tirofni taqdim etdi.
Albatta, Matyoqub Qo‘shjonov ilmiy merosi bu bilangina cheklanib qolmaydi. Uning 
o‘z davrining atoqli ijodkorlari bo‘lgan Shukur Xolmirzayev, Abdulla Oripov, Muhammad Ali 
kabi ko‘plab shoir va yozuvchilar haqidagi adabiy portretlari, maqolalari, adabiy jarayonning 
yetakchi tendensiyalarini belgilab bergan obzorlari, rus va jahon adabiyoti namoyondalari 
ijodiga bag‘ishlangan ilmiy kuzatishlari, adabiyot nazariyasiga oid tadqiqotlari ko‘lami shu 
darajada kengki, o‘zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligining yarim asrdan ziyodroq 
tarixini Matyoqub Qo‘shjonovsiz tasavvur qilish qiyin. Uning ilmiy ijodida XX asr o‘zbek 
adabiyotining yirik namoyandalari ijodidan tortib endi adabiyotga kirib kelayotgan yosh 
iste’dodgacha, bolalar adabiyotining Quddus Muhammadiy va Qudrat Hikmat kabi vakillari 
ijodigacha qamrab olinganligini ko‘ramiz. Olim ilmiy salohiyatining o‘ziga xosligi shundaki, u 
turlanib-tuslanmadi. Davr shamoli qayerga qarab essa, o‘sha tomonga qarab og‘avermadi. 
Adabiyotshunoslik ilmining asosini ilmiy-estetik mezonlar belgilashini asosiy qoida 
sifatida bilgan olim, eng avvalo, badiiy asardan go‘zallik, nafosat olamiga munosabatni izladi, 
tahlilda asosiy e’tiborni shunga qaratib ijod qildi.