|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2
nazaridan o‘rgandi. Ozod Sharafiddinov ilk kitobidayoq qalb, poeziya masalasini ko‘targan
edi. Olimning barcha asarlari, maqolalarida qalb bilan bog‘liq muammolar asos qilib olinadi”.
Taniqli adabiyotshunos olim A.Rasulovning ushbu fikrlari, ayrim istisnolar borligiga
qaramay, XX asr adabiyot ilmining uch zabardast olimi, ularning ilmiy konsepsiyasi va uslubiy
o‘ziga xosligini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Buni biz ko‘plab olimlarning haqli
e’tiroflarida ko‘ramiz. Taniqli adabiyotshunos olim H.Umurov 60-yillar tanqidchiligi haqida
fikr yuritar ekan, M.Qo‘shjonovning munaqqidlik mahoratini A.Qodiriy va Oybek romanlari
tadqiqiga bag‘ishlangan tadqiqotlari tahlili orqali yoritadi. Olimning “Abdulla Qodiriyning
tasvirlash san’ati” kitobida yozuvchining san’atkorligi, avvalo, romanda tasvirlanayotgan
tarixiy davrning qaysi jihatlari qayday aks etgani bilan, adib qay darajada yangi so‘z ayta
olgani, asardagi obrazlar, xarakterlarni badiiy unsurlar, haqqoniy detallar orqali tahlil qila
olishida, deb belgilaydi. “Ana shu tahlilni o‘rni kelganda o‘zining his-hayajoni, “dardi” va
e’tiqodi bilan, publitsistik ruh va falsafiylik bilan charxlaydi”
1
. Bu fikrlar olimning
M.Qo‘shjonov ilmiy uslubining o‘ziga xosligini aniq-tiniq ifodalovchi xulosadir.
Darhaqiqat, M.Qo‘shjonov ilmiy tahlillarida asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari
bilan qahramonlar xarakterining shakllanish jarayoni izchil, sistemali, mantiqan asoslangan
kuzatishlar yetakchilik qiladi. Munaqqid talqinlariga xos xususiyatlardan yana biri quruq
akademizm o‘rniga jonli mulohazalar, ilmiy tahlil bilan publitsistik ruh hamda obrazli
ifodaning o‘zaro birikib ketishi, ba’zan esa badiiy ifoda va hayotiy lavhalardan ham o‘rinli
foydalanishida ko‘zga tashlanadi. Bunday talqin usuli mutaxassislarni ham, oddiy kitobxonni
ham o‘ziga birdek jalb qilib, olim adabiy-tanqidiy kuzatishlarini ham xuddi badiiy asar singari
qiziqish bilan o‘qishiga olib keladi. Tanqidchining ehtirosi o‘quvchiga ham “yuqadi”, uning
munaqqiddek xulosalarga kelishiga zamin tayyorlaydi. Tanqidchi fikrining asosli ekanligiga
kitobxonda chuqur ishonch hosil bo‘lishi bilan birga yozuvchining o‘ziga xos ijod
psixologiyasini to‘la his qilishga, aniq tushunishga yordam beradi”
2
, deb yozadi H.Umurov bu
haqda. O‘rol O‘tayevning “Tanqid va uslub” nomli adabiy-tanqidiy maqolalar to‘plamida ham
M.Qo‘shjonov ilmiy-ijodiy faoliyatini yorituvchi bir necha maqolalar o‘rin olgan. Munaqqid
M.Qo‘shjonovning adabiy jamoatchilikda “Mahoratshunos olim” deya e’tirof etilganini
ta’kidlar ekan, A.Qodiriyning qahramon yaratish mahoratini ochuvchi kuzatishlarini
umumlashtirib, quyidagi fikrlarni bayon etadi: “A.Qodiriy badiiy mahorati qirralarini – sir
saqlash, taqqoslash, ichki va tashqi qarama-qarshiliklar zanjiri, aks tasvir kabi badiiy tasvir
vositalarini tahlil qilish orqali Otabek va Kumush obrazlarini to‘laroq ochishga intiladi”
3
.
O‘.O‘tayev boshqa bir o‘rinda olimning tahlil usuli va uslubiy o‘ziga xosligiga to‘xtalib, tahlil
jarayonida “qayta yaratish” mahoratiga ham e’tibor qaratadi. “M.Qo‘shjonovning A.Qodiriy,
Oybek, A.Qahhor ijodiga oid tadqiqotlarini ko‘zdan kechirarkansiz, yana bir o‘ziga xoslikka –
obrazlarni adabiyotshunoslik yo‘li bilan qaytadan yaratish usuliga duch kelasiz. Tanqidchi
“O‘tkan kunlar”, “Qutlug‘ qon”, “Navoiy”, “Sarob” asarlaridagi xarakterlarni xuddi shu
yo‘sinda tahlil qilib, go‘yo adabiyotshunoslik yo‘li bilan qaytadan yaratadi”
4
. Darhaqiqat, olim
ta’kidlayotgan qayta yaratish usuli, keng ma’noda esa, badiiy matn bilan ishlash, asardagi
barcha komponentlarni yagona markaz – ijodkorning g‘oyaviy-estetik konsepsiyasi va
qahramon yaratish muammosi bilan uyg‘un tarzda tahlilga tortish, matndagi butun bilan
qism o‘rtasidagi aloqadorlikni badiiy mahorat nuqtayi nazaridan tadqiq etish
1
Расулов А. Танқид, талқин, баҳолаш. –Т.: ФАН, 2016.
2
Умуров Ҳ. Таҳлил санъати. – Т., 1978.
3
Ўтаев Ў. Танқид ва услуб. – Т., 1979.
4
Ўтаев Ў. Танқид ва услуб. – Т., 1979.
253
Do'stlaringiz bilan baham: |
