|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2
muloqot chog‘ida inson shu muloqotda yaratuvchi va retsipiyent shaxs sifatida ishtirok etib,
adabiyotning obyekti orqali voqelikning qaysidir elementi haqida emas, balki voqelikka
munosabatlar tizimini, jumladan, emotsional kechinmalarni amalga oshiradi. A.N.Leontev
fikricha, adabiyot san’atning insonga ta’sirini o‘rganadi, shu sababli ularning o‘rganish
predmeti kitobxon, uning badiiy voqelikni tiklashga oid mehnati va asar bilan muloqotda
egallaydigan emotsional, ma’naviy tajribasi hisoblanadi. A.N.Leontev estetik fenomen
sifatida badiiy asarning o‘zini diqqat markaziga qo‘yadi, shu sababli adabiyotning mazmuniy
shaklining o‘ziga xos masalalari, matn va asar badiiy olamining o‘zaro nisbati, adib va
kitobxonning o‘zaro ta’siri, hamkorligi, adabiy ta’lim jarayonida badiiy matnni estetik idrok
qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratishga o‘rgatish kabilar birinchi o‘ringa chiqadi.
1
Ilmiy-metodik adabiyotlar tahlili adabiy ta’lim jarayonida badiiy matnni estetik idrok
qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratishga o‘rgatishning ikkita asosiy yondashuvni ajratib
ko‘rsatishga imkon beradi. Birinchi yondashuv tarafdorlari N.D.Moldavskaya, M.R.Lvov,
V.G.Goretskiy, O.V.Sosnovskayaning fikricha, o‘quvchilar matnni estetik idrok qilishi va
mustaqil ijodiy fikr yaratishining asosiy mezoni shu yoshdagi bolalar uchun mo‘ljallangan
mustaqil o‘qilgan asarni idrok qilish darajasi sanaladi
2
. M.P.Voyushina, S.A.Kislinskaya,
O.A.Krasilnikovaning yondashuvlarida asarni idrok qilish darajasi bilan bir qatorda boshqa
mezonlar: bolalarning ijodiy ishlarida namoyon bo‘ladigan nutqiy rivojlanish darajasi,
bibliografik bilim va malakalarga egalik darajasi, kitobxonlik va adabiy-ijodiy faoliyatning
motivatsion baholanishi ham ilgari suriladi
3
. Ikkinchi yondashuv mazmuni pedagog –
olimlarning isbotlashicha, to‘rt element: bilim, harakat usullari, ijodiy faoliyat tajribasi va
hissiy-baholash faoliyati tajribasidan iborat. Mazmunning barcha elementlari o‘zaro bog‘liq,
ularni amalga oshirish o‘quv jarayonining qurilishi, ta’lim metodlariga bog‘liq. Faqat ta’lim
mazmunidagi shu to‘rt komponentning o‘zaro aloqadorligi asosida amalga oshirilgan o‘qitish
jarayoni o‘quvchilarni adabiy rivojlanish sari olib boradi. Mazkur asosda adabiy ta’lim —
eshitishda nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning kitobxonlik kompetentligini shakllantirish hamda
shaxsiy-intellektual, ma’naviy, estetik rivojlantirishga qaratilgan nutqiy, kitobxonlik va
adabiy-ijodiy faoliyatining integratsiyasi degan xulosaga kelish mumkin. Matnni estetik idrok
qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratishga o‘rgatish muammosining qo‘yilishi o‘quvchi
shaxsining xotira, tafakkur, tasavvur, hislar tashkil qiladigan maxsus adabiy qobiliyatlar
rivojlanishi bilan bog‘liq estetik va aqliy rivojlanishining bir qismi, badiiy matnini idrok qilish,
mustaqil ijodiy fikr yaratish, bibliografik bilim va malakalarni egallash qobiliyatlarini
rivojlantirishning yaxlit jarayoni sifatida qarash imkonini beradi. Adabiy ta’lim jarayonida
badiiy matnni estetik idrok qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratishga o‘rgatishning korreksion-
pedagogik tizimi korreksion ta’limning rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi xarakterini aks
ettiradigan asosiy, muhim, umumdidaktik qonuniyatlar asosida ishlab chiqildi. Maxsus
ta’limda korreksion rivojlantiruvchi ta’sir korreksion o‘qitishning kompleksiga asoslangan va
1
Никитина М.И. Психолого-педагогические основы совершенствования литературного образования
слабослышащих школьников.—
Л.: ЛГПИ им. А. И. Герцена, 1999. – 86 с
2
Никитина М.И. Психолого-педагогические основы совершенствования литературного образования
слабослышащих школьников. Диссертация ... д
-ра пед. наук. — Л.: ЛГПИ им..А. И. Герцена, 1983.-333
с.
3
Воюшина М.П. Формирование умения анализировать художественное произведение как средство
литературного развития младших школьников. Диссерт. на соиск. канд. пед. наук,
– Л., 1989. — 237 с.
8
Do'stlaringiz bilan baham: |
