Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific reports

3. Axloqiy buzilish sabablari. O‘zbekiston xalqi ezgu niyatlar bilan ijtimoiy adolat, tenglik, 
barqarorlik va birodarlikka asoslangan jamiyat qurayotgan vaqtda uning bag‘rida paydo bo‘lib qola-
yotgan ba’zi bir illatlarni ham uchratamiz. Xo‘sh, bunday salbiy hollarning kelib chiqish sabablari 
nimada? Bunga quyidagilar sabab bo‘lmoqda: 
Birinchidan, bozor iqtisodiyotini noto‘g‘ri tushunish, uni har xil yo‘llar bilan boylik dangina 
iborat deb o‘ylash, ana shu maqsadni amalga oshirish uchun ayrim badnafs fuqarolarning qonunga, 
umuminsoniy axloqqa zid harakatlar orqali mol-dunyo orttirishga intilayotganliklari kuzatilmoqda. Bu 
xususida I.A.Karimov: «Bugun shuni tan olishimiz kerakki, bozor iqtisodiyoti endi shakllanayotgan 
bir paytda ko‘p salbiy oqibatlar yuzaga chiqmoqda. Eski tizim qonunlari ishdan chiqib, yangi tizim 
qonunlari yetishmasligi va hayotda ishga kirmaganligi poraxo‘rlik, o‘g‘rilik, qalloblik illatlarining 
paydo bo‘lishiga va kuchayishiga olib kelmoqda. Lekin bunday holat, qanday tizim hukmronlik 
qilishidan qat’iy nazar, avvalambor, ayrim kishilarning qonida bor nopokligi, firibgarligi, vatan va 
millat manfaatlariga befarq qarashi, bugungi va kelgusi avlodlar taqdiri uchun mas’uliyatsizlik, 
ochiqroq aytadigan bo‘lsak, ularning ma’naviy qashshoqligi tufayli ko‘zga tashlanmoqda»[1], – degan 
edi. 
Shuning uchun ham bunday ijtimoiy illatlarning oldini olish yo‘llari to‘g‘risida fikr bildirgan 
I.A.Karimov: «Bozor munosabatlariga o‘tish – hayotiy yetuklik va sabr-matonatni sinovdan 
o‘tkazuvchn o‘ziga xos imtihondir. Bunda ma’naviy bo‘shliqqa yoki ko‘ngilga kelgan ishni 
qilaverishga berilishga mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Chinakam sivilizatsiyalashgan bozor 
munosabatlari, bozor vositalari faqat yuksak ma’naviyat negizida, yuksak axloqlilik va vatanparvarlik 
negizlarida barpo etilishi mumkin. Aks holda boshboshdoqlik va tartibsizlik hukm suradi»[2], – deb 
uqtiradi. Darhaqiqat, jinoyatlar, poraxo‘rlik va odamlarning ma’naviy tanazzulga yuz tutishi, ruhiy 
inqirozi bilan qorishib ketgan soxta bozorning vujudga kelishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Zero, «biz bu 
illatlarni deb mustaqillik va suverenitetga intilgan emasmiz. Mana shularni deb tub islohotlar yo‘liga 
kirgan emasmiz» [3]. 
Ikkinchidan, yoshlarni qo‘llab-quvvatlash, ularga ishonish yetishmaydi, yetarlicha murabbiylik 
qilinmayapti, ularning tashabbusini bo‘g‘ish hollari uchramoqda. Bu axloqiy yomonlik to‘g‘risida 
I.A.Karimov: «Men bir narsaga qattiq ishonaman: yoshlarda shijoat bor, yangilikka intilish bor, ixtiro 
qilishga, kashfiyot yaratishga ishtiyoq bor. Lekin ularning oldida katta bir to‘siq turibdiki, bu to‘siqni 
ba’zan zambarak o‘qi bilan ham otib, qulatib bo‘lmaydi. Bu to‘siqning nomi byurokratiya, tamagirlik, 
mahalliychilik, urug‘chilik. 
O‘sib kelayotgan yoshlarga quloq solishi, madad berishi lozim bo‘lgan ko‘p mansabdorlarda 
insof, diyonat yo‘qligi ham shu to‘siqning bir ko‘rinishidir. Bunday odamlarning niyati aniq – besh-
o‘n yil amallab o‘tirgan mansabini yo‘qotmasa, mo‘may maoshi va xufiya «shapka»sini olib tursa, 
41 

---