|
ILMIY AXBOROTNOMA
TARIX
2016-yil, 2-son
qurbonlik keltirishda yordamga kelishadi. Buddaga sig‘inishadi. ... [2, 271; 281]. Bundan ko‘rinadiki,
Samarqand Sug‘dning markazi sifatida mintaqa hayotida muhim mavqega ega bo‘lib, bu yerda
mamlakat qonunchiligini aks ettiruvchi qonunlar majmuasi saqlanadigan maxsus ibodatxona mavjud
bo‘lgan hamda ushbu joyda diniy masalalar bilan birga ijtimoiy hayotga oid boshqa masalalar ham
ko‘rib chiqilgan. Bir so‘z bilan aytganda Samarqanddagi ushbu ibodatxona jamiyat hayotida muhim
ahamiyat kasb etgan. Samarqanddagi ushbu hukmdor saroyi qoshidagi ajdodlar ruhiga qurbonlik
qilinadigan ibodatxonada qurbonlik marosimiga qatnashish orqali viloyat hokimlari markazga
sodiqliklarini isbotlaganlar [3, 315]. Shunday ekan, diniy qarashlar siyosiy ahamiyat kasb etgan.
Yilnomadagi Samarqand aholisining Budda diniga sig‘inishi masalasida ham turlicha qarashlar
mavjud.
Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, Sug‘dda budda dini bilan bog‘liq ba’zi tarixiy ma’lumotlar ham
borki, ularda Hindiston bilan aloqalar bayon etiladi. Sug‘dning o‘zida buddaviylik kam tarqalgan.
Faqat tasviriy san’at namunalarida uning belgilari ko‘zga tashlanadi. Panjikent devoriy suratlaridagi
Maytreyi tasviri va Buddaning o‘tirgan holatini beruvchi terrakota shakli sof buddaviy namunalardan
farqlanib, ularda sug‘diy va buddaviy an’analari sintezini kuzatish mumkin. O‘rta Osiyodagi
buddaviylik dini hind madaniyati taraqqiyotida “ko‘prik” vazifasini o‘tab, madaniy aloqalarni rivojiga
katta hissa qo‘shgani alohida ahamiyatga ega. Ushbu davrga kelib buddaviylik dini bu ikki mintaqa
o‘rtasidagi nafaqat diniy madaniyat balki dunyoviy madaniyatning ham keng quloch yozishiga sabab
bo‘lgan. Panjikent va Ustrushonaning markazi bo‘lgan Bunjikat devoriy suratlari o‘rganilganda hind
mifologiyasi bilan bog‘liq ko‘plab alomatlar ko‘zga tashlanadi [1, 49].
VI/1 va XX/1 bino devorlarida alohida hollarda turgan hayvonlarning tasviri aks ettirilgan. Bu
hayvonlar buqa, sher va shoqol sifat maxluqlar. Bu, so‘zsiz, bizga arab-fors adabiyotida “Kalila va
Dimna” deb nomlangan mashhur hind ertaklari to‘plami “Panjatatra” dagi voqealarni eslatadi. O‘zi
chizgan devoriy suratni “Panchatatra” dagi voqealar bilan bog‘lamoqchi bo‘lgan rassom “Panjatatra”
ni bilgan. Sug‘dda bu doston ma’lum bo‘lgan. Zarafshon vohasi bo‘ylab joylashgan Panjikent,
Afrosiyob, Varaxsha qadimgi shahar xarobalari vohada tasviriy san’at taraqqiy etgan markazlar
hisoblanadi. Ayniqsa, Samarqand va Panjikent rassomchilik maktablari bir-biriga har tomonlama
yaqindir. O‘ziga xos aniqlik bilan aytish mumkinki, bu uchala markaz rassomlari bir-biridan ta’sir
olgan holda ijod qilishgan. Masalan, Varaxshadagi “Sharqiy zal” bezaklari, uning chizilishi bir-biriga
juda o‘xshash, ularni yoki bir rassom chizgan yoki boshqasi nusxa ko‘chirgan [9, 158-159].
Ta’kidlash lozimki, Sug‘dda va Markaziy Osiyoda islom diniga qadar diniy bag‘rikenglik
bo‘lganligi nafaqat xitoy yilnomalari asosida, balki mug‘ tog‘i sug‘diy hujjatlari orqali ham o‘z
tasdig‘iga egadir. Jumladan, A-9 raqamli hujjatda bir guruh aholi brahmanizm diniga o‘tganligi
keltiriladi [4, 49].
Sug‘dning Kesh mulkidagi din to‘g‘risida xitoy yilnomalarida ba’zi ma’lumotlar keltirilgan.
Xususan: –
“Shы (Kesh), ayni paytda “Kyuysha” va “Gyeshuanna” deb ataladi. ... Keshda har bir
qurbonlik keltirish marosimida mingtagacha qo‘y so‘yiladigan ibodatxona bor. Har bir urushga
ketishdan oldin shu yerda ibodat amalga oshiriladi” [8, 43].
Ushbu ma’lumot Veretragna (urush ilohi) haykalining Keshda bo‘lganligidan darak beradi.
Ushbu ma’lumot Sug‘ddagi mulklarning urushdan g‘alaba tilab o‘z ilohlariga qurbonlik
keltirishganligidan darak beradi. Gap shundaki, Sug‘d mulklari o‘zlarining markazga tobeliklarini
hukmdor saroyidagi ibodatxonada bajariladigan qurbonlik marosimi – diniy amali bilan isbotlashgan.
Bu ma’lumotlar Keshning bir muddat (650-655) Sug‘dning markazi bo‘lganligi bilan bog‘liqdir.
Sug‘dning Kabudon (Hozirgi Jomboy va Bulung‘urning janubiy qismi) mulki to‘g‘risida Xitoy
yilnomalarida ba’zi ma’lumotlar saqlanib qolgan. – “O‘rta Sao, G‘arbiy Sao (Ishtixon)dan sharqda,
Kan (Samarqand)dan shimolda joylashgan. Hukmdorining poytaxti Gadichjen shahri” shaklidagi
ma’lumotlardan [2, 313] uning boshqa yana bir nom ostida, ya’ni “Sao” yoki “O‘rta Sao” tarzida ham
tilga olingani ma’lum bo‘ladi.
Xitoyliklarning “Bey shi” yilnomasida Sug‘dning Kabudon mulkidagi diniy qarashlariga oid
quyidagi ma’lumot diqqatga sazovor: – “Sao hukmdorining qarorgohi Nami (Zarafshon) daryosidan
bir necha li janubda joylashgan. Bu qadimgi Kangyuy yeri (Qang‘). Bu hukmdorlikning boshqaruvchi
xonadoni yo‘q. ... Mulkda Desi ruhi bor, G‘arbiy dengizdan (Kaspiy dengizi) sharqda joylashgan
hamma hukmdorlikdagilar unga sig‘inishadi. U oltin sajdagoh kabi tasavvur qilingan, uzunligi 15
futni tashkil etadi hajmda (4-4,5 metr). Har kuni beshta tuya, o‘nta ot va yuzta qo‘yni qurbonlik
qilishadi. Ba’zida qurbonlik keltiruvchilar soni bir necha ming kishidan oshadi va hammasini
tanovvul qila olishmaydi” [2, 271-276].
19
Do'stlaringiz bilan baham: |
