Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific reports

Kalit so‘zlar: shaxs, yo‘nalganlik, inson, motiv, qadriyat, yoshlar, ustanovka. 
Ijtimoiy muhitning ta’siri xulq-atvorda bevosita namoyon bo‘ladi. U yoki bu xulq-atvorning 
sababi uning motividir. Ijtimoiy psixologiya shaxs xulq-atvorining motivlari sifatida ijtimoiy 
ustanovkalarni o‘rganadi. 
Shaxs ijtimoiylashuvi muammosi ko‘tarilganda, ijtimoiy tajribaning u tomonidan qanday yo‘l 
bilan va qay darajada o‘zlashtirilganligi ijtimoiy ustanovka fenomeni orqali tushuntiriladi. 
Ma’lumki, ustanovka muammosi dastlab gruziyalik psixologlar, jumladan, D.N.Uznadze 
tomonidan fanga kiritilgan edi. Lekin ushbu jarayonning psixologik qonuniyatlarini o‘rganish oddiy 
ustanovka bilan ijtimoiy ustanovka o‘rtasida muayyan farqlar borligini isbotladi. Chunki D.Uznadze 
konsepsiyasiga muvofiq, “ustanovka subyektning yaxlit bir dinamik holatini, uning qandaydir faollik 
va harakatlarga tayyorligini bildiradi va asosan ikki omilning ta’sirida namoyon bo‘ladi: subyektning 
ehtiyojlari va muayyan obyektiv vaziyatning holati”. Ya’ni, konkret bir vaziyatlarda u yoki bu
ehtiyojni qondirishga yo‘naltirilgan va qandaydir ma’noda odatiy shakl olgan holat ustanovka deb 
ataladi. D.Uznadze ustanovkani keltirib chiqaruvchi vaziyatni tahlil qilganda, uning ijtimoiy omillarga 
bog‘liq tomonlariga, shaxs hayoti mobaynida orttirgan ijtimoiy tajribasi nuqtayi nazaridan qaramagan 
edi. 
Ijtimoiy ustanovka – individlarning guruh a’zosi sifatida ma’lum ijtimoiy qabul qilingan xulq-
atvor shaklini bayon etuvchi u yoki bu qadriyatlarga subyektiv yo‘nalganligini belgilaydi.
Subyektiv yo‘nalganlik – bu inson tafakkurida, u tomondan hayotiy strategik maqsad va 
umumdunyoviy yo‘nalganlik deb tan olingan qadriyatlar aksidir . 
Subyektiv yo‘nalganlik tushunchasi Ikkinchi jahon urushidan so‘ng ijtimoiy psixologiyaga 
qadriyatlarning falsafiy ma’nosi analogi sifatida kiritilgan, biroq ular orasida aniq konseptual chegara 
153 

---