|
ILMIY AXBOROTNOMA
PEDAGOGIKA 2016-yil, 2-son
Islom arkonlari bo‘yicha bugungi kunda biznes va xizmat ko‘rsatish sohasidagi zamonaviy halol
va harom amallar Dou-Jonsning Islom indeksida maxsus ishlab chiqilgan va amaliyotga qabul qilingan.
Ular bo‘yicha quyidagi biznes olib borish va xizmat ko‘rsatish yo‘nalishlari harom sanaladi, demakki
ular ta’qiqlangan amallar sifatida baholanadi:
- islom arkonlarida taqiqilangan har qanday mol-mulk va xizmat ko‘rsatish sohalari asosida ish
yuritish;
- turli taqiqlangan amallar bilan faoliyat olib boradigan turli kompaniya va firmalarga mablag‘
ajratish va mablag‘ kiritish;
- alkogol va cho‘chqa go‘shtini ishlab chiqarish, uni transportirovka qilish, sotish, yetkazib
berish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha biznes va xizmat ko‘rsatish sohalari;
- sotuvga chiqarilgan tovardan urib qolish, uni noto‘g‘ri tortish, tovarning yomonligini, masalan
aynib qolganligini yashirish, tovarning yetishmovchiliklari bo‘yicha axborotni sotib oluvchidan
yashirish;
- savdo-sotiqda torozuni to‘g‘ri jihozlash, chunki savdo-sotiqda adolatsizlikka yo‘l qo‘yish
qattiq gunoh sanalgan;
- savdo-sotiq va xizmat ko‘rsatishda o‘zgalarga ziyon yetkazishdan o‘zini muhofaza qilish,
o‘zgalarga sababsiz ziyon yetkazish qattiq gunoh sanalgan;
- savdo-sotiq Alloh ruxsat etgan amal sanaladi, biroq sovdo-sotiqda faqat o‘z manfaatini o‘ylab,
uni noto‘g‘ri tashkil qilish Allohning boshqa bandalariga ziyon yetkazadi, Allohning bandalari ziyon
olar ekan, bu Yaratganga qilingan ziyon bilan tenglashadi;
- har qanday amalda, ayniqsa u inson ehtiyojlari bilan bog‘liq bo‘lsa, isrofga yo‘l qo‘yish.
Islomda isrof biror bir mol-mulkka ruju qo‘yishda, ya’ni haddan tashqari katta mulkni yig‘ishga
intilishda; ehtiyojlaridan ortiq darajada tanavvul qilish va iste’mol qilishda; haddan ortiq talabdan
tashqari tovarlarni ishlab chiqarishda namoyon bo‘lishi ta’kidlangan.
Inson tanasi islom diniga Allohning omonati sanalgan. Alloh insonga uning tanasini in’om
etganligi tan olingan. Agar inson tanasi Yaratgan omonati bo‘ladigan bo‘lsa, banda Allohning mana shu
omonatiga xiyonat qilmasligi, uni ozodalik va sog‘lomlikda saqlashi lozimligi tayinlangan. Shunga
ko‘ra, inson tanasi uning egasi ustidan huquqiy talabgor, ekanligi g‘oyasi ilgari surilgan. Binobarin,
inson tanasi manashu tana egasi uchun Yaratgan omonati sanalar ekan, vaqti soati kelganda, inson mana
shu Yaratgandan olgan omonatini yana Alloh qo‘liga topshirishi lozimligi ta’kidlangan.
Boshqa tarafdan, inson tanasi nafaqat mana shu tana egasi uchun muqaddas sanalgan, balki
atrofdagilar ham o‘zgalarga nisbatan e’zozli munosabat bildirishi lozimligi uqtirilgan. Shunga ko‘ra,
birovning salomatligiga zarar keltiruvchi amallarni bajarish, bila turib, o‘zgalar salomatligini muhofaza
qilmaslik juda katta gunoh sanalgan. Shu bois, islom arkonlarida ozodalik – yarim imonga
tenglashtirilgan. Islom ahkomlarida inson salomatligiga zarar yetkazuvchi barcha narsa va amallar
harom sanalgan.
Islom aqidalarida salomatlik insonning mulki, uning boyligi hisoblanadi. Shunday ekan, inson
salomatligiga tahdid uyg‘otishi mumkin bo‘lgan barcha xatti-harakatlar va amallar qoralangan va harom
sanalgan. Har qanday mulk kabi o‘z salomatligini ham inson aql bilan avaylab parvarish qilishi, uni kun
sayin o‘stirib borishi, inson tanasi va uning jismini pok va sog‘lom saqlashi lozimligi buyurilgan. Shu
bois, inson tanasiga turli tatairovkalar rasmini tushirish qoralangan. Bu narsa, Alloh in’om etgan tanani
buzish, Alloh bergan tanani ifloshlash sifatida baholangan. Inson tanasiga, uning jismiga ham moddiy
narsa, ham ma’naviyat o‘chog‘i sifatida qaralgan. Inson tanasi ma’naviyat o‘chog‘i sifatida rivojlanishi
darkor bo‘lgan. Mazkur ma’naviyat o‘chog‘ini faqat pokiza, chiroyli, foydali, go‘zal narsalar bilan
boyitib, to‘ldirib borish zarurligi uqtirilgan.
Shunday qilib, islom dini arkonlarida moddiy boylikka nisbatan ma’naviy boylikning ustunligi
keng targ‘ib qilinadi. Qur’on va hadislarda tadbirkorlik, savdo-sotiq, xizmat ko‘rsatish, zamonaviy til
bilan aytganda, biznesni tashkil qilishda quyidagi tamoyillarning ustunligi qayd etiladi:
- shartnomalar imzolanishi va tadbirkorlikni tashkil qilishda shaxs erkinligi va tadbirkorlik
erkinligi;
- tadbirkorlikni olib borishda adolatparvarlik mezonlarining ustunligi, ya’ni amal, niyat va qalb
pokizaligi;
- tadbirkorlikni olib borishda hammaning belgilangan qonunlarga so‘zsiz itoat etishi, ya’ni
qonun ustuvorligi;
- tadbirkorlikni tashkil qilishda boshqaruvchi va ichshi hodimlarning o‘zaro axloq va odob
qonuniyatlariga rioya etishi, etika normalarining so‘zsiz amal qilishi;
136
Do'stlaringiz bilan baham: |
