|
Согда
Аннотация. В данной статье на основе научных литератур и источников дано пояснение
понятии “конфедерации” один из видов государства и показано отражение его в
государственности раннесредневекового Согда. Кроме того выдвинуто некоторые новые
выводи по проблеме.
Ключевые слова: Виды государства, федерация, административное деление, союз,
политическая независимость.
The conception of “confederation” and its reflection in the statehood of the early medieval Sogd
Abstract. In this article, on the basis of scientific literature and sources, the conception of
“confederation” is explained as one of the state and its reflection in the statehood of the early medieval
Sogd is shown. In addition, some new conclusions have been put forward on the problem.
Keywords: kinds of the state, federation, administrative division, union, political independence.
Kishilik jamiyatidagi muhim masalalardan biri bu davlat va uning turli xil shakllarining vujudga
kelishi masalasi hisoblanadi. Davlat tiplari ilk k
oʻrinishlaridan biri bu davlatning “konfederatsiya”
shakli b
oʻlib, bugungi kunda “konfederatsiya” tushunchasiga tadqiqotlarda quyidagicha ta’rif berilgan.
Ularga k
oʻra, “konfederatsiya” (lotincha confederatio – birlashish, ittifoq) davlatlar ittifoqi boʻlib, u
yangi davlatning vujudga kelishiga olib kelmaydi. “Konfederatsiya” nisbatan kam tarqalgan davlat
tuzulishi shakli hisoblanib, uni tashkil etuvchi davlatlar
oʻz mustaqilligini saqlab qoladi, oʻz
hokimiyati, boshqaruv organlariga ega b
oʻladi, oʻz faoliyatini muvofiqlashtirish uchun
konfederatsiyaga a’zo davlatlar ma’lum shartlarga rioya qilishadi. Konfederatsiya a’zolari
oʻrtasidagi
shartlar belgilangan sohalarda faoliyat k
oʻrsatadi (masalan, iqtisodiy, siyosiy, harbiy v.b.).
Konfederasiyaga ba’zan davlatlarning federatsiyaga birlashish sari tutgan y
oʻlidagi oraliq boʻgʻin deb
ham qaraladi [1].
Huquqiy jihatdan konfederatsiya a’zolarini birlashtiruvchi bir qator qoida meyorlari va
xususiyatlari mavjud[2]. Ular avvalambor quyidagilarda namoyon b
oʻladi: ma’lum bir gʻoya atrofida
birlashish; uning yagona hududga ega b
oʻlmasligi, ya’ni, konfederatsiya hududi mazkur ittifoq
tarkibiga kiruvchi davlatlarning hududidan tashkil topadi (konfederatsiya a’zolari xohlagan vaqtda
konfederatsiyadan chiqishi mumkin); konfederatsiyada faqat yagona maqsadlarni amalga oshirishga
k
oʻmaklashuvchi muvofiqlashtiruvchi organlar shakllantirilishi mumkin; unda yagona fuqarolik
mavjud emas, faqatgina konfederatsiya hududida shaxs maqomining bir-biriga yaqinligini ta’minlab
beruvchi normalar
oʻrnatilishi mumkin[3]; federatsiyadan farqli ravishda konfederativ shakldagi
davlatda hokimiyat organlarining b
oʻlinishi kuzatilmaydi, unda faqat yagona maqsadlarni amalga
oshirishga k
oʻmaklashuvchi muvofiqlashtiruvchi organlar shakllantirilishi mumkin[4]; turli davlat
boshqaruv shakllaridan farqli
oʻlaroq konfederatsiyaga birlashgan ma’muriy birliklarning har biri oʻz
armiyasiga ega b
oʻlishi va ular umumiy qoʻmondonlik asosida birlashtirilishi mumkin; bundan
tashqari federatsiyada – yagona pul tizimi mavjud b
oʻlib, konfederatsiyaga kiruvchi har bir davlatda
oʻz puli hamda ushbu pul tizimlari bu holatda bir-biriga yaqinlashtirilishi mumkin; federativ
tuzulishdagi davlatda yagona markazdan boshqarish mavjud b
oʻlib, konfederatsiyada esa
muvofiqlashtirish b
oʻlishi mumkin, lekin bu holat konfederatsiya a’zolarining ixtiyoriy tan olishi
orqalidir [5].
Konfederativ boshqaruv shakli qadim tarixiy ildizlarga ega. Konfederativ boshqaruvga
asoslangan davlatlar Yevropada, xususan, Shveysariyada 1291- yilda vujudga kelgan b
oʻlsa-da,
mazkur davlat boshqaruv tipining ilk alomatlalari Markaziy Osiyoda mil. avv. V-IV asrlardan
boshlangan dastlabki k
oʻchmanchi asosdagi davlatlarda qabila ittifoqi koʻrinishida [6], milod
boshlarida Markaziy
Oʻzbekistonning tarixiy-madaniy vohasi Sugʻdda voha hukmdorliklarining
ittifoqida namoyon b
oʻladi [7].
Bugungi
Oʻzbekiston hududida tarixda mavjud davlatlarni oʻz xususiyatlariga koʻra bir necha
tiplarga b
oʻlish mumkin. Ularning ba’zilari oʻtroq va koʻchmanchi madaniyatlar birlashuvi natijasida
vujudga kelgan b
oʻlsa (masalan, Qangʻ davlati), ba’zilari bu hududda mavjud davlatlarni bevosita
bosib olib, b
oʻysundirish asnosida oʻz davlatlari boshqaruvini joriy etishga harakat qilishgan (masalan,
Ahamoniylar davlati) [8]. Shuningdek, simbioz natijasida vujudga kelgan va hozirgi kunga qadar
7
Do'stlaringiz bilan baham: |
