Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son 
96 
metodik tamoyillarni ilmiy jihatdan asoslashga harakat qildilar, ikkinchidan, ba’zi yangi tamoyillarni 
yaratdilar. Ushbu uslub tarafdorlari erishgan jiddiy yutuq ilgari shug‘ullanilmagan fonetikani o‘qitishning 
ishlab chiqilishi bo‘ldi. Ular taqlid bilan bir qatorda artikulatsiyalarni ifodalab berishni, dastlabki bosqichda 
o‘quvchilarning faqat transkripsiya qilingan matnlardan foydalanishini tavsiya qildilar, ammo ularning 
ba’zilari transkripsiya bilan parallel ravishda an’anaviy yozuvni ham taklif etdilar. Bundan tashqari, ular 
talaffuzni o‘rgatish, fonetik mashqlar tizimini tuzish masalalarini ishlab chiqdilar. To‘g‘ri uslub 
vakillarining ana shu yutuqlaridan biz hozirgacha foydalanamiz.
Yuqoridagilar bilan birga natural va to‘g‘ri uslublarda jiddiy kamchiliklar ham bor edi. 
Birinchidan, bu yo‘nalish vakillari nutq va fikrlashning bog‘liqligi masalasini noto‘g‘ri hal qildilar. 
Ularning ayrimlari faqat hissiy bilish va xotiraga tayanib tilni o‘rganish mumkin, deb hisobladilar. Shundan 
keyin nutq faoliyati zaminida tafakkur mavjudligi isbot qilindi. To‘g‘ri uslubning boshqa tarafdorlari yangi 
o‘zga tilga xos fikrlashni shakllantirish kerak deb bilar va til bilan tafakkur o‘rtasidagi bog‘lanishni 
noto‘g‘ri tushunardilar. Tafakkur umuminsoniyligini, biroq fikrlarni ifodalash vositalari turli xil bo‘lishi 
mumkinligini hozirgi zamon fani ishonchli ravishda ko‘rsatib berdi. 
Ikkinchidan, ona tilni batamom chiqarib tashlash ham noo‘rin ish edi. Binobarin, akademik 
L.V.Sherba oqilona aytganidek, “Ona tilini auditoriyadan quvib chiqarish mumkin, biroq uni 
o‘quvchilarning miyasidan chiqarish mumkin emas” [5]. O‘quvchilar ona tili va chet tili hodisalarini 
beixtiyor qiyoslaydilar. So‘zlarni tarjima qilib bo‘lmasligi haqidagi fikr ham asossizdir. Uni hozirgi sinxron 
tarjima amaliyoti rad etdi.
To‘g‘ri uslubning uchinchi kamchiligi grammatikaning tilni o‘rganishdagi ahamiyatini butunlay 
inkor etish yoki uning roliga ona tilini o‘rganishdagi kabi qarash, ya’ni grammatikadan ilgari 
o‘zlashtirilgan mexanizmlarni anglash uchun foydalanishdan iborat edi. Grammatikaga bunday 
munosabatda bo‘lish malaka va ko‘nikmalarni shakllantirishdagi barcha og‘irliklarni sinab ko‘rish va 
xatolar yo‘liga ko‘chiradi. Nihoyat, to‘g‘ri uslub asosidagi mashg‘ulotlar chet tilini o‘rganishning 
umumta’limiy ahamiyatini butunlay inkor etgan.