Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son 
93 
ekologik omillarga befarq va loqayd munosabatda bo‘luvchilarning axloqiy, insonparvarlik, vatanparvarlik 
qiyofalarini ochib berishga qaratildi. Zahiriddin Muhammad Bobur umrining 27 yilini musofirchilikda 
o‘tkazdi. Shoir qayerda bo‘lmasin Vatani Andijon doimo qalbida bo‘ldi. Bir lahza bo‘lsada vatanini 
unutmadi. O‘zga yurtda shoh bo‘lib faoliyat ko‘rsatsada, lekin o‘z yurtining bir kunlik gadosi bo‘lishga rozi 
edi. Shoirning ijodiga nazar tashlar ekansiz, vatanida bir kun bo‘lsa ham tinch xilvat joyda orom olgisi 
kelganligini o‘qib olasiz: 
Go‘shae tutsam, jahonning elidin g‘am ko‘rmasam,
Istaramel ko‘rmasa meniyu men ham ko‘rmasam.
Bizga chun mehring yo‘q, elga mehrubonlig‘ qilmag‘il,
Yaxshilig‘ chun qilmading, bore yomonlig‘ qilmag‘il
Hazrat Bobur o‘z g‘azallarida, ruboiylarida vatanni madh etib, o‘zga yurtga-mol orttirish uchun 
ketmaganligini aytib o‘tgan [6, 9-10]. Bir umr vatan sog‘inchi bilan yashagan Bobur qayerda bo‘lmasin har 
doim ota yurtiga chopar yuborib, vatanidan xabar oldirar edi. Vatani hajrida yonib o‘tgan Bobur 
farzandlarini doim inoqlikka, xiyonatkor bo‘lmaslikka undardi. Chunki, uning o‘zga yurtlarda sarson-
sargardon bo‘lishining asl sababi atrofdagilarni, do‘st-birodarlarning, amakivachchalarining xiyonati tufayli 
edi. Boburning ijodini, hayotini o‘rganar ekansiz “O‘zga yurtda shoh bo‘lguncha, o‘z yurtingda gado bo‘l” 
maqolining nechog‘lik haqiqat ekanligini anglaysiz. Uning asarlarini o‘qir ekansiz, vatanga bo‘lgan 
mehringiz, tinch o‘tgan har bir kunga, o‘z yurtingizda sog‘-omon yurganligingizga shukronalik hissi jo‘sh 
uradi.
Turkman shoiri Mahtumquli o‘z ijodida insonning baxtli, tinchligi, xalq, Vatan baxti bilan bevosita 
bog‘liq, shu sababli odamlar Vatan, xalq uchun jonini fido qilishi kerkligi g‘oyasini olg‘a suradi. Shoir 
Vatanparvarlik tarbiyasini barcha tarbiyaning asosi deb biladi. Uning fikricha, markazlashgan davlat, 
mamlakat barpo etish yo‘lida kattadan kichik, butun xalq jonbozlik ko‘rsatmog‘i, bir yoqadan bosh chiqarib 
fidoyilik ko‘rsatmog‘i lozim. Buning uchun xalq ongini uyg‘otish, ko‘zini ochish kerak. Ulug‘ shoir 
vatanparvar chidamli, xushyor bo‘lishi lozim deb hisoblaydi. Chinakkam farzand Vatan, ona-yurt, xalqning 
or-nomusini har narsadan yuqori qo‘yish, kerak bo‘lsa jonini qurbon qilishga tayyor tursin. Mahtumquli 
odamlarni Vatan tabiatini sevishga undaydi, tabiat go‘zalligini himoya qilganlarni haqiqiy Vatanparvar deb 
biladi. Adib ona yerning xislati, go‘zalligini ta’riflab odamlarda unga muhabbat uyg‘otadi, uni e’zozlashga 
da’vat etadi. Uning vasf etishicha: 
Yerga go‘zal xasta odam sog‘ bo‘lur, 
Og‘riq, bejon, g‘arib ko‘ngil chog‘ bo‘lur. 
Sarchashma daraxti bilan bog‘ bo‘lur, 
Ajib, qush solmoqqa ovloqlari bor [9, 124]. 
Zokirjon Furqat Vatanni, vatanparvarlikni ulug‘laydi. U ona Vatan-diyorni najot baxt manbai deb 
hisoblaydi. Vatandan judolikni g‘am-anduh, rangi-alam, musibat deb biladi. Bu fikrlarni o‘z hayoti 
misolida shunday ta’riflaydi: 
Vatanning ishtiyoqini tortaram g‘urbat g‘ami birla, 
Turub erdim qutulmay g‘ussayu ranju inolardan 
Olib yodig‘a, so‘rmas, kimsa Zokirjon Furqatni, 
Agarchi aytadur doim duo bodi sabolardin [13,13]. 
Ubaydullo Solih o‘g‘li Zavqiyning asarlarida ham xalqparvarlik, vatanparvarlik g‘oyalari ilgari 
surilgan. Mavjud ijtimoiy tuzumdan nafratlanib, ozod va farovon turmushga intilish, mehnat va xalq 
manfaati yo‘lida xizmat qilish uning asosiy mavzusi hisoblanadi.
Yuqorida bayon qilinganlardan ko‘rinadiki, ulug‘ mutafakkirlar asarlarida yosh avlodni 
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash bo‘yicha boy meros jamlangan. Jamiyatimizning yosh avlod ongi-
shuuriga vatanga mehr-muhabbat his-tuyg‘usini singdirish bo‘yicha buyurtmasini amalga oshirish 
murakkab jarayon bo‘lib, u har bir o‘qituvchidan mazkur soha bo‘yicha o‘z faoliyatida o‘ta mas’uliyat 
bilan yondashishni talab etadi.