|
ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son
119
2) konfliktlar ijtimoiy taraqqiyot jarayonida qator ijobiy funksiyalarni bajaradilar. Ular jamiyat
hayotining umumiy taraqqiyotini ta’minlaydilar, ijtimoiy tuzilmalar birligini saqlashga, umumahamiyatli
normalar va ijtimoiy qadriyatlarning qaror topishiga yordam qiladilar;
3) ijtimoiy taraqqiyotning konfliktli vaziyati bilan bu holatni yuzaga keltirgan ijtimoiy tuzilma tipi
o‘rtasidagi bog‘liqlik va aloqadorlik tushuniladi, ya’ni tuzilmaviy konflikt holati aniqlanadi;
4) hukmron ozchilik bilan boshqariladigan tobe ko‘pchilik o‘rtasidagi qarama-qarshilik muqarrar va
abadiy hodisa bo‘lib, uning har qanday kelishmovchiliklar, kolliziyalar, konfliktlarni yuzaga keltirishi haqidagi
tezis ilgari suriladi;
5) jamiyat hayotining iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy sohalaridagi o‘zgarishlar bilan bu o‘zgarishlar
natijasida vujudga keladigan konfliktli vaziyatlar o‘rtasidagi aloqa va o‘zaro bog‘liqlik mavjudligi, ya’ni
funksional konflikt holati aniqlanadi;
6) muayyan ijtimoiy muvozanatni yaratuvchi konfliktlar yordamida turli ijtimoiy guruhlarning bir xil
bo‘lmagan manfaatlari o‘zaro tenglashtirilgan vaqtda ijtimoiy taraqqiyot jarayonidagi dinamik muvozanat holati
tadqiq etiladi.
Eng yangi davrga kelib konfliktlar nazariyasi yanada rivojlantirildi. Konfliktlarni tadqiq qilishning
nazariy jihatlarini ishlab chiqishda amerikalik sotsiolog Tolkott Parsons (1902-1979) tomonidan asoslantirilgan
tashkilotning tuzilmaviy funksional modeli muhim o‘rin egallaydi. U jamiyatga insonlar o‘rtasidagi
munosabatlar tizimi, normalar va qadriyatlarga uni bog‘lovchi bo‘g‘in deb qaragan. U quyidagi qoidalarga amal
qilgan: a) har qanday ijtimoiy tizim nisbatan barqaror, doimiy va yaxshi tashkil etilgan tuzilmadan iborat; b) bu
tizimning har bir elementi muayyan funksiyani bajarishi bilan tizim barqarorligini saqlashga o‘z ulushini
qo‘shadi; v) bu ijtimoiy tuzilmaning amal qilishi zarur barqarorlik va hamkorlikni ta’minlovchi jamiyat
a’zolarining qo‘llab-quvvatlashiga asoslanadi.
O‘zbek tilining izohli lug‘atida pedagogik nizo tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi: “Pedagogik
nizo – bu o‘qituvchi va o‘quvchi, ustoz va shogird, domla va talaba o‘zaro kelishmovchiliklari yoki qarama-
qarshilik, dushmanlik, adovat orqasida tug‘ilgan holat, munosabat, ixtilof, nifoq “. Adovat, ixtilof, nifoq, tufayli
o‘zaro janjallar sodir bo‘ladi. Odamlar janjal haqida o‘ylaganlarida dushmanlik, qo‘rqitish, bosqinchilik,
tortishuv kabi noxushliklarni nazarda tutishadi. O‘quv jarayonida nizo – bu o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida
muayyan masalalarni hal qilishda tomonlarning bir-biri bilan bir yechimga kela olmaganligi tufayli vujudga
keladigan vaziyat. Ta’lim jarayonidagi nizolar kishilar kayfiyatiga salbiy ta’sir qiladi va ularning bilim olish
qobiliyatini pasaytiradi, guruhdagi "ruhiy iqlim”ni yomonlashtiradi, o‘quvchilar qo‘nimsizligini ko‘paytiradi.
Shuning uchun bu masalalarga doimo e’tibor berish, ta’lim olayotgan guruhlarni boshqarishni, o‘quvchilar
turg‘unligini ta’minlovchi shartlardan biridir. Ta’lim jarayonida nizoli vaziyatlar oldini olishning barcha
imkoniyatlaridan foydalanish lozim. Pedagogik nizo qanday xarakterga ega bo‘lmasin va u qay darajada katta
bo‘lmasin, barcha hollarda bu nizoning sabablari hamda uni vujudga keltirgan holatlar diqqat bilan tahlil
qilinishi lozim. O‘qituvchi har bir aniq vaziyatning tagiga adolat va obyektivlik bilan yetishi, tegishli xulosalar
chiqarishi kerak. Ta’lim jarayonida nizoli vaziyatlar turli sabablarga ko‘ra vujudga kelishi mumkin. Ulardan:
ta’limni tashkil qilishdagi kamchiliklarni; rag‘batlantirishning takomillashtirilmagani; yomon ta’lim
sharoitlarini; ta’lim to‘g‘risidagi qonunlarni buzishni; o‘qituvchi saviyasining pastligi; o‘zaro munosabatlar
madaniyatining qoniqarsizligi va hokazolarni ko‘rsatish mumkin.
Bizning fikrimizcha, o‘quvchilarning ziddiyatli vaziyatdan konstruktiv chiqishga tayyorgarligi
muammosi asosan shakllantiruvchi yondashuv darajasida o‘rganildi, shuningdek, maktab o‘quvchilarining
konfliktologik kompetensiyasi uchun diagnostika usullarining to‘liq emasligini qayd etamiz. Bu hodisani
o‘rganayotganda ular an’anaviy ravishda mavzularni (me’yorlar, baholar) bilish darajasida yetarli darajada
qo‘llab-quvvatlamasdan ishlaydi. Hayotiy vaziyatlarda o‘zlarining xatti-harakatlarini qurishda ularning
tayyorligi va qay darajada ularga ishonish kerakligi haqida ma’lumot o‘quvchilarning ziddiyatlarga bo‘lgan
shaxsiy munosabati xususiyatlarini, xulq-atvor prinsiplari va me’yorlarining xususiyatlarini aniqlash uchun
qoldiq.[3]
Ta’lim muassasalaridagi nazariya va haqiqiy vaziyatni tahlil qilish bir qator qarama-qarshiliklarni
aniqladi:
- zamonaviy ta’limning shaxsga yo‘naltirilgan, faol tabiati va ziddiyatlarning oldini olish, boshqarish va
hal qilishda talabalarning mustaqil rolini cheklash o‘rtasida;
- zamonaviy maktabning ziddiyat tabiati va talabalarning ziddiyatli vakolatlari rivojlanmaganligi,
- talabalarning konfliktologik kompetentsiyasini shakllantirish zaruriyati va uni o‘qitish uchun
innovatsion texnologiyalarning yetarli darajada rivojlanmaganligi o‘rtasida;
- ziddiyatli vaziyatda talabalarning konstruktiv xulq-atvorga tayyorligini munosib baholash zarurati va
tegishli diagnostika texnikasining yo‘qligi o‘rtasida.
Qarama-qarshiliklarning dolzarbligi biz tanlagan mavzuning dolzarbligini belgilaydi - "O‘rta maktab
o‘quvchilarining ziddiyatli kompetentsiyasini tarbiyalash. O‘qituvchi fikrlashining tegishli pedagogik
moslashuvchanligi, o‘quvchilarning fikrlashi va faoliyatiga stereotipik baho berish, bolalarga nisbatan stereotipli
Do'stlaringiz bilan baham: |
