Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

momopo‘stak
” deb ataydilar [17;15]. Navoiy viloyatining Navoiy tumanidagi Jaloyir qishlog‘ida 
esa “
Kampir po‘stagini qoqsa, momaqaldiroq bo‘ladi
”, – deydilar (Folklor ekspeditsiyasi 
materiallari. 1981-yilda Jo‘raeva Umrinisodan yozib olingan.). Surxondaryo viloyatining Boysun 
tumanidagi Darband qishlog‘ida erta bahorda momaqaldiroq gumburlaganda “
Guldur momo 
ko‘rpasini qoqayapti, agar ko‘rpasining changi ko‘p bo‘lsa, qor yog‘adi, chang kam bo‘lsa, yomg‘ir 
yog‘adi
”, – deydilar. Aytishlaricha, Guldur momoning ovozi o‘simlik va daraxtlarni qish uyqusidan 
uyg‘otar emish [14;172]. Buxoro viloyatining G‘ijduvon tumanidagi Ulfatbibi qishlog‘ida 
momaqaldiroq bo‘lib, chaqmoq chaqsa: “
Xudo o‘zining o‘tirgan po‘stagini qoqdi, hozir 
momoguldiroq bo‘lib, chaqmoq chaqiladi,
” – deydilar. Chaqmoq oq narsani tez oladi, deb oq rangli 
narsalarni yashirib qo‘yadilar. Daraxtlarni chaqmoq urishdan saqlash uchun lattaga o‘rab tosh 
qo‘yib chiqishadi (Folklor ekspeditsiyasi materiallari. 1991-yilda Sharofat Fayzievadan yozib 
olingan). O‘shliklar esa erta bahorda momaqaldiroq ovozini eshitgan paytda “
yil ayrildi
” deydilar va 
oq hamda yaltiroq narsalarni panaga olishadi [16].
Momaqaldiroq to‘g‘risidagi mifologik tasavvurlarni tahlil qilishda Rahmatulla Yusuf o‘g‘li 
tomonidan 1961-yilda yozib olingan “
Uloqchi va Guldurmomo
” ertagi muhim manba bo‘la oladi. 
Syujeti momaqaldiroq haqidagi mif asosiga qurilgan bu ertakda hikoya qilinishicha, “bir uloqchi bola 
jar yoqasida uloqlarini boqib yurganida birdan havo buzilib, tog‘ tomondan osmonni qora bulutlar 
qoplab, chaqmoq chaqib kelaveribdi. Osmon o‘yilib ketgudek taqirlab, Guldurmomo judayam 
qahrlanib, o‘shqirib, yomg‘ir yog‘dira boshlabdi. Yomg‘ir ko‘p yog‘ib, uloqchini sel oqizib ketay deb 
turganida: “Ha, badbaxt, ha, badbaxt! Hali sen mening o‘g‘limni oqizib ketmoqchimisan? Qo‘y, nari 
yoqqa ket!” – degan dahshatli ovoz eshitilibdi. Bu – Guldurmomo ekan. Guldurmomodan qo‘rqqan sel 
bir lahzada jarning tagiga tushib, pasayib ketibdi. Shundan keyin Guldurmomo uloqchi bolani o‘ziga 
o‘g‘il qilib olibdi va bulutlar ortiga, o‘zining Ko‘hi Qofdagi uyiga olib ketibdi. Uloqchi momo bergan 
sehrli tulporni minib “Meni Guldurmomo turgan joyga olib borib qo‘ygin!” – deyishi bilan ot bir 
chirpinib, qanotini yozib yuboribdi-da, parvoz qilib, ko‘z ochib yumguncha Guldurmomoning oldiga 
etib boribdi. Guldurmomo uloqchini ko‘rib, quvonib: “Sen otingni bulutlarning tepasida o‘tlatib-
o‘tlatib, kech bo‘lgandan keyin uyga bor. Men kechgacha hamma guldurli bulutlarni erning ostiga 
haydab borib, hammasini qo‘toniga quvonlab, keyin uyga tushaman”, – debdi. 
Uloqchi otini haydab, yuqoriga – bulutlarga, undan ham yuqoridagi bulutlarga chiqib ketibdi. 
Judayam yuqorida bir toqqa o‘xshagan qattiq bulutlar bo‘lib, u bulutlarning tepasida har xil o‘tlar, 
boychechaklar va yovvoyi daraxtlar ko‘karib yotar ekan. Yomg‘irni Guldurmomo ana shunday 
tog‘larning ko‘l va buloqlaridan po‘stagiga to‘ldirib kelib, berigi kichkina yumshoq bulutlardan turib, 
erga yog‘dirar ekan” [15]. 

---