Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal 2017-yil, 4-son (104) gumanitar fanlar seriyasi

ILMIY AXBOROTNOMA 
PEDAGOGIKA
 
2017-yil, 4-son 
154 
4. Individual ta’lim, ilmni uzatish va uyda ta’lim olishning integratsiyasi. Bular barchasi 
Imom Buxoriyning “Ilm kitobi” asarida keltirilgan oʻqitish usulida mujassamlashgan (28-bob: 
“Navbat bilan ilm olmoq”). Ushbu usulning mohiyati shundaki, ikki oʻquvchi navbat bilan individual 
mashgʻulotlarga qatnashadi. Bir kun bir oʻquvchi muallimga qatnashsa, ikkinchi kun ikkinchisi 
qatnaydi. Oʻsha kuni mashgʻulotdan soʻng birinchi oʻquvchi, oʻzi oʻzlashtirgan oʻquv materialni 
ikkinchi oʻquvchiga tushintiradi. Ikkinchi kun esa individual mashgʻulotda ikkinchi oʻquvchi 
qatnashadi, shu kuning oʻzida mashgʻulotdan soʻng, oʻtilgan oʻquv materialini birinchi oʻquvchiga 
tushuntiradi. Bu oʻqitish kursi toʻla tugaganigacha davom etadi. 
Mazkur oʻqitish uslubi “oʻqib turib – oʻqitaman,” oʻzida individual oʻqitish, ilmni uzatish va 
mustaqil ishni samarali tarzda qamrab oladi. Bu yoʻl bilan olingan ta’lim sifatli va mustahkam boʻladi. 
Chunki individual mashgʻulotlar jarayonida muallim bilan olingan ilm (bilim)lar, ularni uzatish 
jarayonida mustahkamlanadi. 
5. 
O
ʻ
qitish va tarbiyaning o
ʻ
zaro bog
ʻ
liqligi.
Sharqda barcha davrlarda ta’lim va tarbiya qoʻsh 
jarayon xuddi bir tanganing ikki tomoni sifatida qaralgan. Natijasida oʻqimishli inson tarbiya deganda, 
ilmni egallangan sifatida qabul qilingan. Albatta bilim darajasi hammada ham bir xil boʻlavermaydi 
(tanganing qiymati koʻrsatilgan yuz tomoni kabi), tarbiyaga esa jamiyatda mavjud boʻlgan xulq-atvor, 
ahloq me’yorlari, madaniyat, ma’naviyatidan kelib chiqqan bir xil talablar qoʻyiladi (tanganing orqa 
tomoni hammasi uchun bir xil boʻlgani kabi). 
Imom Buxoriy ta’limotida, odamlarda poklik, halollik, adolatparvarlik, hushmuomalalikni, 
kamtarlik, aytgan soʻzi ustidan chiqish, kabi fazilatlarni shakllantirishga ham alohida etibor berilgan. 
Pedagogik jarayonni inson faoliyatining bir sohasi sifatida qaralishi mumkinligini hisobga oladigan 
boʻlsak, yuqorida keltirilganlar Imom Buxoriyning “Ilm kitobi”, “Adab kitobi”, “Ijozat soʻramoq” 
kitobi asarlari mazmunidan kelib chiqadi. 
Ta’lim jarayonida tarbiyaga qay darajada e’tibor berilganligini berilgan savolga talaba zudlik 
bilan javob berishi ham odobsizlik deb baholashdan xulosa chiqarish mumkin. (15-bob: “Ilm kitobi”). 
Bundan yuqoriroq e’tiborni tasavvur qilish ham mumkin emasdir. Hozirgi kunda mazkur tamoyillar 
barcha zamonlarda ham uzluksiz ta’lim tizimini tashkil etishda uning nazariy asoslaridan biri sifatida 
xizmat qilib kelishi namoyon boʻlmoqda. 
Xotimada ta’kidlash mumkinki, Imom Buxoriy ta’limoti asosida shakillangan tamoyillar va 
oʻsha davrda paydo boʻlgan “Beshikdan qabrgacha ilm izla”, “Ilmni oʻrganish har bir musulmon erkak 
va ayol uchun farzdir”, “Ilm- fanni munosib va nomunosiblarga taqdim etish lozim, fanning oʻzi oʻzi 
haqida qaygʻurishga qodir nomunosibga qololmasligi uchun” kabi chaqiriqlar XXI asr axborot 
jamiyatning uzluksiz ta’limi tizimi uchun ham oʻta muhim boʻlib qolmoqda.