|
Keywords:
System, structure, level, pedagogical skills, the acmeological approach.
Boʻlajak oʻqituvchilarni kasbiy ijtimoiylashtirish murakkab pedagogik hodisa boʻlganligi
sababli qator nazariy-metodologik yondashuvlarga tayanishni taqozo etadi. Respublikamizda boʻlajak
oʻqituvchilarni kasbiy faoliyatga tayyorlash tizimini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Ayniqsa, boʻlajak oʻqituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash va kasbiy ijtimoiylashtirish
dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Chunki oʻz-oʻzini tashkillashtirish va rivojlantirishga qodir pedagog
shaxsi tarkib toptirilmasa, oʻzgarishlar, yangilanishlar bilan boyib boradigan pedagogik faoliyatning
samaradorligi toʻliq ta’minlanmaydi. Pedagogik faoliyatda yuzaga keladigan yangiliklarni samarali
oʻzlashtirishning va amaliyotga joriy etishning muhim vositalaridan biri boʻlajak oʻqituvchilarni
pedagogik mahoratini takomillashtirishdir.
Oliy ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiya tizimida olib borilayotgan islohotlarda boʻlajak
oʻqituvchilarning pedagogik mahoratini takomillashtirish asosiy oʻrin egallamoqda. Ta’lim-tarbiya
tizimida innovatsion texnologiyalarning doimiy oʻzgarib borishi boʻlajak oʻqituvchilarni oʻz
faoliyatiga boʻlgan nuqtai nazarining va kasbiy pedagogik madaniyatiga nisbatan qoʻyilgan
talablarning yangicha oʻzgarishiga olib keldi. Hozirgi davrda boʻlajak oʻqituvchidan oʻz faoliyati,
ta’lim-tarbiya qonuniyat, tamoyil va metodlarini chuqur anglash, oʻquvchilarning shaxs sifatida
shakllanishi va ularning ta’lim-tarbiyasini samarali yoʻlga qoʻyish – bugungi kunning muhim talabidir.
Ma’lumki, bugungi kunda zamonaviy pedagogika fani metodologiyasi pedagogik jarayonga
yaxlit hodisa sifatida qarash, uni bir tizimda joylashuvchi alohida tarkibiy qismlar birligi tarzida
tushunishni talab etadi. Pedagogik mahorat ham yaxlit pedagogik jarayonning tarkibiy qismlaridan biri
sifatida mazkur jarayonga tizimli yondashuvni talab etadi. Ana shu asosdan kelib chiqib, eng avvalo,
“tizim”, “tizimlilik”, “tizimli yondashuv” tushunchalarining mohiyatini aniqlashtirib olish zarur.
Chunki mazkur tushunchalarni tadqiqotchilar aksariyat hollarda oʻz tadqiqotlarining metodologik
asosi sifatida qayd etadilar.
Tizim
(yunoncha systema – yaxlit, qismlardan tarkib topgan, biriktirilgan) muayyan yaxlitlik,
birlikni hosil qiluvchi, oʻzaro ta’sirlashuv va bogʻliqlikda boʻlgan koʻplab elementlarni anglatadi.
Tizim – tartibli ravishda joylashgan va oʻzaro bogʻliqlikda boʻlgan qismlar birligini ifodalovchi
yaxlitlikdir[1].
“Tizim” bu muayyan tahlitda tartibga keltirilgan elementlar toʻplami boʻlib, ular oʻzaro bogʻliq
holatda, muayyan yaxlit birlikni hosil qiladi.
“Tizimlilik” tushunchasini jarayonlar va borliqdagi hodisalarning tizim hosil qila olishi,
tizimning mavjudligi, moddiy dunyoning hamda uni bilish shakllarining tizimli qurilishga egaligi kabi
holatlarni aks ettira olishi toʻgʻrisidagi xulosaga kelish mumkin.
Tizimli yondashuv – ilmiy bilish hamda ijtimoiy amaliyot metodologiyasining yoʻnalishi boʻlib,
uning asosida ob’ektlarni tizim sifatida qabul qilinishi yotadi. Tizimli yondashuv tadqiqotchini obyekt
yaxlitligini ochib berishga, uning aloqalari turli tiplarini aniqlashga hamda ularni yagona nazariy
koʻrinishga keltirishga yoʻnaltiradi. Tizimli yondashuvning metodologik oʻziga xosligi uning
tadqiqotlarni quyidagilarga yoʻnaltirishi bilan izohlanadi: obyekt yaxlitligini va uni ta’minlovchi
mexanizmlarni ochib berish; murakkab aloqalarining turli tiplarini aniqlash hamda ularni yagona
nazariy koʻrinishga keltirish; shuningdek, obyektning yaxlitlik xususiyatlarini, uning tuzilmasi hamda
dinamikasini belgilash imkonini beruvchi murakkab obyekt oʻzaro bogʻlangan modellarining ierarxik
tizimi toʻgʻrisidagi tasavvurlarni amalga oshiradi. Demak, tizimli yondashuvdan kelib chiqadiki,
murakkab obyekt (tizim)ning oʻziga xosligi uning tarkibiy qismlarining alohida xususiyatlarini inkor
etmaydi, aksincha, ma’lum bir tarkibiy qismlar orasidagi aloqa va munosabatlarga doir bogʻlanishlarni
hosil qiladi.
Yaxlit tizimning asosiy belgilari quyidagilarda namoyon boʻladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
